ยิ่งสังคมสูงวัย ยิ่งต้องเข้าใจสมองเสื่อม วิธีป้องกันจากคณะแพทยศาสตร์ จุฬาฯ

คุณเคยเจอพฤติกรรมเหล่านี้กับผู้สูงอายุในครอบครัวหรือไม่ เล่าเรื่องซ้ำๆ ถามอะไรซ้ำไปซ้ำมา ลืมปิดน้ำ ปิดแก๊ส เปิดประตูทิ้งไว้ กินข้าวแล้วบอกว่ายังไม่ได้กิน จำไม่ได้ว่าวางของไว้ที่ไหน ลืมชื่อคน สัตว์ สิ่งของที่คุ้นเคย ใส่เสื้อผ้าไม่ถูก อารมณ์หงุดหงิดแบบไม่เคยเป็นมาก่อน หากผู้สูงอายุในครอบคร้วหรือคนคุ้นเคยมีอาการอย่างนี้และเป็นมากขึ้นเรื่อยๆ ให้สงสัยไว้เลยว่าท่านเหล่านั้นคงเข้าสู่ภาวะสมองเสื่อมแล้ว ซึ่งต้องรีบทำความเข้าใจและดูแลให้เหมาะสมทันที

สมองเสื่อมไม่ใช่โรค แต่เป็นความเสื่อมถอยของความสามารถขั้นสูงของสมอง ซึ่งจะดำเนินไปอย่างช้าๆ แบบค่อยเป็นค่อยไป ผู้มีภาวะสมองเสื่อมไม่เพียงบกพร่องด้านความทรงจำเท่านั้น แต่รวมถึงด้านอื่นๆ ด้วย ซึ่งจะส่งผลต่อการดำเนินชีวิตประจำวัน การทำงาน และความสัมพันธ์กับผู้คนและสังคม

อ.นพ.ยุทธชัย ลิขิตเจริญ Neurocognitive Unit หน่วยประสาทวิทยา ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาฯ เผยว่า “สมองและร่างกายของคนเรา ก็เปรียบเหมือนรถยนต์ ที่เสื่อมไปตามกาลเวลา รถยนต์ถ้าได้ใช้วิ่ง เติมน้ำมัน ดูแลเครื่องยนต์ ทำความสะอาดสม่ำเสมอ ก็จะเสื่อมช้ากว่ารถยนต์ที่จอดทิ้งไว้ไม่ได้รับการดูแลเครื่องก็จะขึ้นสนิม และเสื่อมลงอย่างรวดเร็ว”

อาการต้องสงสัย สมองเริ่มเสื่อม

• เล่าเรื่อง หรือถามซ้ำๆ จำเหตุการณ์ที่เพิ่งเกิดขึ้นไม่ได้
• สมาธิลดลง ตัดสินใจผิดพลาด ทำงานที่เคยทำผิดพลาดบ่อยขึ้น
• สับสนเวลา สถานที่ ทิศทาง
• ความสามารถในการใช้ภาษา การพูด การเขียน การทำความเข้าใจแย่ลง
• พฤติกรรมเปลี่ยนแปลง ขาดความยับยั้งชั่งใจ
• แสดงพฤติกรรมไม่เหมาะสมกับกาลเทศะ เช่น พูดจาหยาบคายทั้งที่ไม่เคยพูดมาก่อน
• สูญเสียความถนัด การเรียนรู้ในการทำกิจกรรมต่างๆ ที่เคยทำ
• เรียกชื่อคน สัตว์ สิ่งของที่คุ้นเคยไม่ถูก ใช้สิ่งของที่เคยใช้ไม่ถูกวิธี เช่น เอาหวีไปสับหมู ใช้แปรงสีฟันหวีผม

สองสาเหตุสมองเสื่อมและการรักษา

1. ภาวะสมองเสื่อมจากโรคเซลล์ประสาทสมองเสื่อม เช่น อัลไซเมอร์ ซึ่งพบมากที่สุด

• ไม่สามารถรักษาให้หายขาด
• ไม่อาจหยุดการดำเนินของโรคได้

การดูแล ประคับประคองตามอาการ เพื่อชะลอการดำเนินโรค เป็นต้นว่า

• ให้ผู้ที่มีภาวะสมองเสื่อมออกกำลังกายเท่าที่ทำได้ เน้นความสม่ำเสมอ อย่างน้อยสัปดาห์ละ 3-4 ครั้ง ครั้งละ 20 นาที
• พาไปพบปะผู้คน เช่น เพื่อน ญาติพี่น้อง เพื่อจะได้มีปฏิสัมพันธ์ ทำกิจกรรมร่วมกัน
• พาออกนอกบ้านเพื่อเปลี่ยนบรรยากาศ เช่น พาไปเที่ยว กินข้าวนอกบ้าน
• การรักษาด้วยยา อาจทำให้อาการบางอย่างดีขึ้น แต่ไม่ทำให้หายจากโรคเซลล์ประสาทสมองเสื่อม

2. ภาวะสมองเสื่อมที่เกิดจากสาเหตุอื่น เช่น

• โรคหลอดเลือดสมอง
• การขาดฮอร์โมนบางอย่าง เช่น ไทรอยด์
• การขาดวิตามินบางชนิด เช่น วิตามินบี 12 และโฟเลต
• โรคทางจิตเวช เช่น โรคซึมเศร้า
• การรับประทานยาบางอย่างที่ทำให้สมองทำงานช้าลง เช่น ยากันชัก ยานอนหลับ ยาทางจิตเวช
• โรคทางอายุรกรรมเรื้อรัง เช่น ตับวาย ไตวาย
• ความผิดปกติของการนอน เช่น ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ

การดูแล รักษาตามสาเหตุของการเกิดภาวะสมองเสื่อม ซึ่งผู้ป่วยอาจหายเป็นปกติได้ หรือไม่มีภาวะเสื่อมรุนแรงหนักขึ้น

*ข้อมูลจากสำนักงานสถิติแห่งชาติเมื่อปี 2560 ประเทศไทยมีจำนวนผู้สูงอายุเพิ่มขึ้น 6 แสนคน/ปี ปัจจุบัน มีผู้สูงอายุ 11.3 ล้านคน = ร้อยละ 16.7 ของประชากร ในปี 2584 คาดว่าจำนวนผู้สูงอายุจะขึ้นไปถึงร้อยละ 30

ใครบ้างที่เสี่ยงสมองเสื่อม?

• อายุ โดยเฉพาะผู้ที่มีอายุ 65 ปี ขึ้นไป
• มีปัจจัยเสี่ยงของโรคหลอดเลือดสมอง หลอดเลือดหัวใจ เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง คอเลสเตอรอลสูง
• ได้รับอุบัติเหตุที่ศีรษะบ่อย
• ไม่ออกกำลังกาย
• ไม่เข้าสังคม ไม่ปฏิสัมพันธ์กับคนรอบข้าง
• มีภาวะซึมเศร้า
• มีคนในครอบครัวมีภาวะสมองเสื่อม
• ลดเสี่ยง สมองไม่เสื่อม
• หลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงต่างๆ เช่น ดูแลควบคุมภาวะความดันโลหิต เบาหวาน ไขมัน ให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ หลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันสูง หวานจัด เค็มจัด หลีกเลี่ยงสารเสพติด ไม่สูบบุหรี่ ไม่ดื่มสุรา
• ออกกำลังกายเป็นประจำ
• พยายามเข้าสังคม อย่าอยู่เฉยๆ เรียนรู้เทคโนโลยีสิ่งใหม่ๆ ทำกิจกรรม หรือเล่นเกมฝึกสมอง เช่น เกม ต่อคำ เล่นไพ่ เกมปริศนาอักษรไขว้ เป็นต้น

ยิ่งสังคมไทยมีประชากรผู้สูงอายุเพิ่มขึ้น เราทุกคนต้องช่วยกันดูแลสุขภาพของตัวเองและคนใกล้ตัวให้ห่างไกลภาวะสมองเสื่อม ประเทศของเราคนสูงวัยสมองดีเป็นทรัพยากรสำคัญของชาติ

เรื่อง : ขนิษฐา จันทร์เจริญ