หมูดิบ-เนื้อดิบ-ผักสดล้างไม่สะอาด เสี่ยง “พยาธิตืดหมู” หากไชสมองเสี่ยงเสียชีวิต
อาหารสุกๆ ดิบๆ มักเป็นอาหารรสดีรสแซ่บที่ชาวไทยส่วนใหญ่ชอบทานกัน โดยเฉพาะชาวไทยภาคอีสานกับเมนูอย่าง ลาบก้อย ลาบลู่ ที่มักใส่หมูดิบ หรือเลือดวัวสดๆ เป็นวัตถุดิบสำคัญในการประกอบอาหาร แต่หมูดิบ เนื้อสัตว์ดิบ รวมถึงผักสดที่เก็บตามพื้นดินที่ใช้ปุ๋ยคอก (ปุ๋ยจากมูลสัตว์) ที่ไม่ล้างทำคามสะอาดให้ดี อาจเป็นแหล่งของไข่พยาธิตืดหมู (รวมถึงพยาธิอื่นๆ) ได้
“พยาธิตืดหมู” คืออะไร?
พยาธิตืดหมู เป็นพยาธิตัวแบนซึ่งเป็นกระเทย (Hermaphrodite) เนื่องจากมีอวัยวะเพศผู้และเพศเมียอยู่ในปล้องเดียวกัน ตัวเต็มวัยมีลักษณะเป็นปล้องแบน (Proglottid) ต่อเป็นสายยาวเป็นเมตร เหตุที่ชื่อว่าพยาธิตืดหมูเนื่องจากมีหมูเป็นเป็นโฮสต์ตัวกลาง
พยาธิตืดหมู กับโรคอันตราย
พยาธิตืดหมูทำให้เกิดโรคในคนได้ 2 ชนิด คือ
- โรคพยาธิตืดหมูอาศัยอยู่ในลำไส้ ที่เรียกว่าโรค ทีนิเอซีส (Taeniasis)
- โรคที่มีพยาธิตัวอ่อนในถุงน้ำ หรือที่เรียกว่า ซีสต์เม็ดสาคู เข้าไปฝังตัวในเนื้อเยื่อของคน เรียกว่าโรคซีสติเซอร์โคซิส (Cysticercosis)
โรคซีสติเซอร์โคซิส เป็นอย่างไร?
โรคซีสติเซอร์โคซิส (Cysticercosis) สามารถเกิดได้ทั้งคน และหมูโดยตัวอ่อนจะฝังตัวตามอวัยวะต่างๆ คนจะได้รับเชื้อนี้โดยการรับประทานไข่พยาธิ ขนาด 31-45 ไมโครเมตร (มองไม่เห็นด้วยตาเปล่า) ที่ออกมากับอุจจาระ และปนเปื้อนอาหารหรือน้ำดื่มที่ไม่สะอาด เมื่อหมู และคนได้รับไข่พยาธิ ก็จะทำให้เกิดการติดเชื้อ
เมื่อตัวอ่อนออกจากไข่พยาธิ ตัวอ่อนจะไชทะลุผนังลำไส้เข้าสู่กระแสเลือด กระจายไปยังกล้ามเนื้อ สมอง ตับ และเนื้อเยื่ออื่นๆ เจริญเป็นตัวอ่อนในถุงน้ำเรียกว่า ซีสติเซอร์คัส (Cysticercus) มีขนาดเส้นผ่านศูนย์ประมาณ 0.5-1.5 ซม. ซึ่งอาจก่อให้เกิดพยาธิสภาพที่รุนแรงได้ ขึ้นอยู่กับอวัยวะที่ตัวอ่อนไปฝังตัวอยู่ เรียกว่า ซีสติเซอร์โคซีส (หรือซีสต์เม็ดสาคู)
พยาธิตืดตัวเต็มวัยอาศัยอยู่ในลำไส้เล็กของคน พยาธิตืดตัวเต็มวัยอยู่ในลำไส้เล็กได้หลายปี ปล้องสุกมีลักษณะสี่เหลี่ยมแบน มองเห็นด้วยตาเปล่า ขนาดประมาณ 1×1.5 ซม. (ซึ่งมีไข่มี่มีตัวอ่อนอยู่ภายใน อัดอยู่เต็มแขนงมดลูก) ซึ่งอยู่ส่วนปลายจะหลุดออกจากตัวเต็มวัย ปล้องสุกนี้เคลื่อนที่ได้ จึงอาจคืบคลานออกมาทางรูทวารได้เอง บางครั้งผู้ป่วยจะนำปล้องสุกมาให้แพทย์ดูด้วย ปล้องสุกอาจจะแตกก่อนที่บริเวณลำไส้ใหญ่ และปล่อยไข่ปะปนออกมากับอุจจาระของคน และกระจายอยู่ในธรรมชาติ รอเวลาเข้าสู่คนหรือหมูต่อไป
ปัจจัยเสี่ยงของการติดพยาธิตืดหมู
- ดื่มหรือรับประทานอาหารที่มีไข่ของพยาธิ เช่น ผัก ผลไม้ ที่ผลิตผลอยู่บนดินหรือมีหัวอยู่ในดิน เช่น สตรอเบอรี่ แครอท หัวไชเท้า รวมทั้งพืชผักที่ใช้อุจจาระของคน หรือสัตว์เป็นปุ๋ย เป็นต้น
- รับประทานตัวอ่อนของพยาธิที่อยู่ในกล้ามเนื้อของหมู (มีลักษณะเม็ดขาวๆ เหมือนเม็ดสาคูกระจายอยู่ในเนื้อหมู) ซึ่งทำเป็นอาหารที่สุกๆ ดิบๆ เช่น ลาบ ลู่ หมู น้ำตก แหนมดิบ เป็นต้น
- จากการที่ขย้อนปล้องสุกเข้าสู่กระเพาะ ทำให้เหมือนเรากินไข่พยาธิเข้าไปกับอาหาร
- จากการที่ผู้ป่วยที่มีพยาธิตัวเต็มวัยอยู่ในลำไส้ ใช้มือล้างหรือเกาบริเวณทวารหนัก แล้วมีไข่พยาธิที่มาติดอยู่บริเวณนั้นติดนิ้วมือไป ถ้าผู้ป่วยไม่ล้างมือแล้วใช้มือจับอาหารเข้าปาก หรืออมนิ้ว ก็จะได้ไข่พยาธิเข้าปากของตัวเอง
อาการของคนที่มีพยาธิตืดหมูในร่างกาย
- รับประทานอาหารเก่งขึ้น เพราะพยาธิตัวเต็มวัยในลำไส้จะแย่งอาหาร
- หิวบ่อยแต่ผอมลง น้ำหนักลด
- ปวดท้อง ท้องอืด
- คลื่นไส้ อาเจียน
- อุจจาระบ่อย อาการทั้งหมดเกิดขึ้นเนื่องจากมีการระคายเคืองต่อลำไส้
- มีภาวะซีด
- อาจถ่ายออกมาพร้อมปล้องสุกของพยาธิ เป็นเส้นยาวๆ แบนๆ สีขาวอมเหลือง
- หากเกิดซีสต์ อาการจะแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับตำแหน่งของซีสต์ เช่น พบก้อนใต้ผิวหนัง ซีสต์อยู่ที่ตาก็จะปวดตา ตาพร่ามัว แต่หากเกิดซีสต์ที่เนื้อสมอง อาจไม่มีอาการ หรือมีอาการ เช่น ปวดศีรษะ ชัก มือเท้าชา วิงเวียนศีรษะ เป็นลม
- หากมีอาการมากๆ อาจเสี่ยงเสียชีวิตได้
การรักษาหากมีพยาธิตืดหมูในร่างกาย
หากมีซีสต์พยาธิตัวตืดในอวัยวะต่างๆ อาจไม่จำเป็นต้องรับการรักษา ถ้าไม่มีอาการ แต่ถ้าเป็นที่สมองและมีอาการ เช่น ชัก ปวดศีรษะมาก อาจต้องให้ ยารักษา หรือผ่าตัดตามความเหมาะสม
การป้องกันพยาธิตืดหมู
- ไม่กินเนื้อหมูดิบหรือสุกๆ ดิบๆ เช่น ลาบดิบ ลู่ แหนมสด
- หากซื้อเนื้อหมูต้องคอยสังเกตลักษณะของเนื้อหมู ไม่ควรรับประทานหากพบว่ามีตุ่มขาวเหมือนเม็ดสาคูเม็ดใหญ่ในเนื้อหมู
- ล้างมือให้สะอาด ฟอกสบู่หลังจากถ่ายอุจจาระทุกครั้ง เพื่อกำจัดไข่พยาธิที่อาจติดมือไปแพร่ให้ตนเอง และผู้อื่นทางการปนเปื้อนอาหารได้
- ล้างมือก่อนรับประทานอาหารทุกครั้ง ใช้ช้อนตักอาหารเข้าปาก หลีกเลี่ยงการใช้มือจับอาหารเข้าปาก
- ล้างผักผลไม้ให้สะอาดก่อนรับประทานเสมอ เพราะในผักผลไม้สดอาจมีไข่พยาธิตัวตืดปะปนมาได้ โดยเฉพาะผักผลไม้ที่มีลักษณะของหัวที่อยู่ใต้ดิน
- ไม่ใช้อุจจาระคนเป็นปุ๋ยรดต้นผัก
- ถ่ายอุจจาระในส้วมที่ถูกสุขลักษณะเสมอ อย่าถ่ายอุจจาระลงแม่น้ำลำคลอง อย่าถ่ายอุจจาระลงพื้นดิน เพราะเป็นการทำให้ไข่อยู่ในดิน และหมูมากินเข้าไปได้
- เลี้ยงหมูในคอกที่ถูกสุขลักษณะ อย่าปล่อยให้หมูหาอาหารกินเอง เพราะอาจได้รับไข่พยาธิในดินได้ และอาหารที่เลี้ยงหมูต้องระวังอย่าให้ปนเปื้อนอุจจาระของคน
- สำหรับผู้ทำอาหารหรือเตรียมอาหาร ต้องล้างมือ ฟอกสบู่ ก่อนทำอาหารทุกครั้ง เพื่อป้องกันไข่พยาธิปะปนลงไปในอาหาร
- ถ้าเดินทางไปประเทศที่การสาธารณสุขยังไม่ดี ต้องระมัดระวังเรื่องการดื่มน้ำ และอาหารเป็นพิเศษ
