วิธีปฐมพยาบาล “ข้อเท้าพลิก” อย่างถูกต้อง ประคบร้อน VS ประคบเย็น
หากคิดว่า “ข้อเท้าพลิก” รักษาเองได้ง่าย ๆ ไม่ต้องไปหาหมอก็ได้ คุณอาจคิดผิด เพราะเมื่อไรก็ตามที่คุณประสบอุบัติเหตุข้อเท้าพลิก อาจไม่ได้หายเองได้เองง่าย ๆ ทุกครั้งไป
สาเหตุของอาการ “ข้อเท้าพลิก”
อาการข้อเท้าพลิกสามารถเกิดขึ้นได้บ่อย ๆ เพราะแค่เดินผิดที่ผิดทางผิดจังหวะเพียงเล็กน้อย เช่น สะดุดบันได (แม้เพียงขั้นเดียว) ก็อาจเสี่ยงข้อเท้าพลิกได้ ยิ่งคนที่เล่นกีฬา หรือออกกำลังกายบ่อย ๆ ยิ่งมีความเสี่ยงมากกว่าปกติ
- สะดุดพื้นต่างระดับ เช่น ขั้นบันได
- ทางเดินขรุขระ ไม่ทันสังเกต
- ทางที่เดินมืดจนมองไม่ค่อยเห็น
- เหยียบพื้นผิวที่ไม่เรียบ เช่น เหยียบก้อนหินแล้วลื่น
- อุบัติเหตุจากการเล่นกีฬา
เป็นต้น
ความเจ็บปวดเกิดขึ้นเมื่อฝ่าเท้าหันพลิกเข้าทางร่างกาย จนรู้สึกเจ็บที่ด้านนอกบริเวณตาตุ่ม เนื่องจากเส้นเอ็นในบริเวณดังกล่าวยืดออกกะทันหัน
ข้อเท้าพลิก แบบไหนอันตราย ?
อ. พญ.อรพิชญา ไกรฤทธิ์ ภาควิชาอายุรศาสตร์ และ อ. นพ.ศิวดล วงค์ศักดิ์ ภาควิชาออร์โธปิดิกส์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล ระบุระดับอาการบาดเจ็บจากข้อเท้าพลิก ดังนี้
- ระยะแรก บาดเจ็บเล็กน้อยจากเส้นเอ็นที่ยืดกะทันหัน แต่เส้นเอ็นยังไม่ฉีกขาด
- ระยะ 2 บาดเจ็บจากเส้นเอ็นฉีกขาด แต่ไม่ถึงครึ่งของเส้นเอ็น
- ระยะ 3 เส้นเอ็นฉีกขาดทั้งหมด
อาการข้อเท้าพลิกมักไม่ส่งผลกระทบต่อข้อต่อ และกระดูก จะเป็นอาการเจ็บปวดที่เกิดขึ้นจากเส้นเอ็นมากกว่า ยกเว้นอาการบาดเจ็บที่รุนแรงที่อาจส่งผลไปถึงส่วนอื่น ๆ ที่อยู่ใกล้เคียงได้ เช่น ข้อเท้าเส้นเอ็นพลิกจนกระชากกระดูกให้หักไปด้วย อาจเกิดขึ้นกับผู้สูงอายุ
ตามปกติแล้วหากข้อเท้าพลิกที่มีเพียงเส้นเอ็นที่ได้รับความเสียหาย ไม่ว่าจะเป็นเส้นเอ็นฉีกขาดบางส่วน หรือฉีกขาดจนหมด แพทย์จะให้คำแนะนำ และวิธีดูแลแบบประคับประคอง อาจมียาทา พันผ้า หรือยารับประทานในบางราย แต่หากเป็นข้อเท้าพลิกที่เกิดขึ้นร่วมกับการบิดหมุนของข้อต่อ อาจทำให้ข้อไม่มั่นคง หรือ “ข้อหลวม” เส้นเอ็นบวม กระดูกเคลื่อน หรือร้าว แบบนี้จะไม่สามารถพันผ้าหรือสวมเฝือกได้ ต้องเข้ารับการผ่าตัด
วิธีสังเกตว่า “ข้อหลวม” หลังข้อเท้าพลิกหรือไม่
โดยปกติถ้าหากเป็นอาการข้อเท้าพลิกธรรมดาไม่รุนแรง สามารถหายได้เองภายใน 2-3 สัปดาห์ แต่หากอาการปวดไม่ดีขึ้นในเวลาดังกล่าว มีความเสี่ยงว่าจะเกิดอาการข้อหลวมได้
นอกจากข้อหลวมยังมีอาการอื่นที่ไม่สามารถรักษาเองได้ เช่น กระดูกอ่อนมีการบาดเจ็บ หรือมีผังพืดเกิดเยอะและขัดภายในข้อ วิธีสังเกตอาการให้ยึดที่อาการปวดเป็นหลัก ถ้ากินยาแล้วอาการปวดไม่ลดลง หรือเป็นมากขึ้นหลังผ่านไป 2-3 วัน ควรให้แพทย์ดูอาการ
ข้อเท้าพลิก ประคบร้อน หรือ ประคบเย็น
เมื่อข้อเท้าพลิก ควรเลือกประคบเย็น เพื่อให้เส้นเลือดหดตัว และไปเลี้ยงที่ตำแหน่งบาดเจ็บลดลง ลดอาการบวมช้ำ
วิธีปฐมพยาบาลเมื่อข้อเท้าพลิก
การปฐมพยาบาลเบื้องต้นใช้หลักการของ RICE ได้แก่
- Rest – พัก หากทำกิจกรรมอะไรอยู่ต้องหยุดพัก ไม่ว่าจะเดินหรือเล่นกีฬา
- Ice – น้ำแข็ง คือการประคบเย็น เพื่อให้เส้นเลือดหดตัว และไปเลี้ยงที่ตำแหน่งบาดเจ็บลดลง ลดอาการบวมช้ำ
- Compression – รัด เพื่อให้เกิดอาการบวมน้อยลง
- Elevation – การยกให้สูงขึ้น เพื่อให้เลือดไหลได้สะดวก ช่วยลดอาการบวม
วิธีป้องกันข้อเท้าพลิก
- บริหารข้อเท้าให้แข็งแรงอยู่เสมอ
- ระมัดระวังในการเดินในพื้นที่มืด มีพื้นผิวขรุขระ ลื่น และการเดินขึ้นลงบันได พื้นต่างระดับ ควรจับราวบันไดเสมอ
- ระมัดระวังในการเล่นกีฬา หรือทำกิจกรรมต่าง ๆ
- เลือกสวมรองเท้าให้เหมาะสมกับกิจกรรมที่ทำ และหมั่นตรวจสอบความเรียบร้อยของรองเท้าว่าพร้อมใช้งานก่อนสวมใส่ทุกครั้ง
