เจาะลึก! 3 สาเหตุที่แท้จริงที่ทำให้เกิดริ้วรอยบนใบหน้า

เรื่องเล่าจากริ้วรอย
Sign of Time

เมื่อหลายสัปดาห์ก่อน หมอได้มีโอกาสไปดูนิทรรศการแสดงภาพถ่ายแนว Portrait ซึ่งเน้นถ่ายใบหน้าผู้คนจากท้องถนน หมอพบว่าภาพถ่ายนั้นบอกเล่าเรื่องราวได้นับพันอย่าง ที่ฝรั่งว่ากันว่า A picture is worth a thousand words และในใบหน้าของผู้ถูกถ่ายแต่ละคน ก็บอกเล่าเรื่องราวในชีวิตได้มากมาย โดยไม่ต้องมีคำบรรยายใดๆ หากวิเคราะห์ลงไปถึงการบอกเล่าเรื่องราวของใบหน้าคนแต่ละคนนั้น จะพบว่า มีหลายองค์ประกอบที่สื่อมาถึงผู้รับสาส์น ทั้งแววตา การแสดงสีหน้า แผลเป็น จุดด่างดำ รวมไปถึงริ้วรอยและความหย่อนคล้อยของผิว

ริ้วรอยที่เกิดบนใบหน้าแต่ละเส้นนั้น เปรียบดั่งแผลเป็นแห่งกาลเวลา ซึ่งมีที่มาจากหลายปัจจัย ตำราทางการแพทย์ส่วนใหญ่จะแบ่งที่มาของริ้วรอยออกเป็นสองหมวดหมู่ใหญ่ๆ หนึ่งคือ ความแก่จากภายใน (Intrinsic aging) ซึ่งเป็นผลจากกรรมเก่า หรือกรรมพันธุ์ที่ได้รับมรดกตกทอดมาจากพ่อแม่ เรียกได้ว่ากรรมใครกรรมมัน บางคนได้ยีนส์ดีมา ใบหน้าก็จะอ่อนกว่าวัย ทั้งที่ไม่ได้ดูแลอะไรมาก เป็นที่น่าอิจฉาแก่ผู้พบเห็น ส่วนหมวดหมู่ที่สองคือ ความแก่จากภายนอก (Extrinsic aging) ซึ่งเป็นผลจากกรรมใหม่ หรือการกระทำตัวเอง โดยมีปัจจัยกระตุ้นความแก่ที่สำคัญคือ แสงแดด มลภาวะทางอากาศ บุหรี่ สุรา การนอนหลับพักผ่อนไม่เพียงพอ อาหารที่ไม่ดีต่อสุขภาพ รวมไปถึงโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ

ถ้ามองกันแบบละเอียดจริงๆ กายวิภาคความแก่ของผิวนั้น ไม่ได้จำกัดแต่เพียงริ้วรอยหรือร่องลึก แต่ยังรวมไปถึงสีผิวที่ไม่สม่ำเสมอ ไม่สดใส กระ ฝ้า กระเนื้อ เส้นเลือดฝอยที่เห็นชัด ผิวที่บางลง แห้งขึ้น ความหย่อนคล้อยที่ปรากฏชัดตามแนวขากรรไกร และเนื้อสัมผัสของผิวที่ไม่เด้งดึ๋งเหมือนเมื่อครั้งยังเยาว์วัย

หากเราเจาะลึกลงไปถึงระดับโมเลกุลของริ้วรอยจะพบว่า กลไกการเกิดริ้วรอยนั้นอาจแบ่งได้เป็น 3 กลไกหลักคือ

• อนุมูลอิสระจู่โจมโครงสร้างผิว รังสียูวีจากแดด มลพิษทางอากาศ ควันบุหรี่ ความเครียด อาหารไขมันสูง อาหารน้ำตาลสูง ล้วนเป็นปัจจัยก่อให้เกิดอนุมูลอิสระ ซึ่งอนุมูลอิสระนี้เปรียบเสมือนระเบิดลูกน้อยหน่าจิ๋วๆ ที่คอยทำร้ายโครงสร้างโปรตีนอย่างคอลลาเจน โครงสร้างไขมันอย่างผนังเซลล์ รวมไปถึงโรงงานผลิตพลังงานให้เซลล์อย่างไมโตคอนเดรีย การทำร้ายซ้ำๆของอนุมูลอิสระในแต่ละวัน จึงเป็นสาเหตุสำคัญที่ส่งผลให้ผิวแก่ก่อนวัย

• การขยันทำงานเกินกว่าเหตุของเอนไซม์ทำลายคอลลาเจนซึ่งมีหลายตัว เรียกรวมๆว่ากลุ่มเอนไซม์ MMPs (Matrix Metalloproteinases) โดยปัจจัยที่เร่งให้เอนไซม์เหล่านี้ขยันทำลายคอลลาเจนมากขึ้นคือ อายุที่มากขึ้น การกระตุ้นจากอนุมูลอิสระ และการกระตุ้นจากการอักเสบในระดับโมเลกุล

• ความเสื่อมของโครงสร้างผิวจากปฏิกริยาไกลเคชั่น ความเด้งดึ๋งของผิวนั้น เกิดจากโครงสร้างคอลลาเจนและอิลาสตินที่หนาแน่นแข็งแรง แต่พบว่าเมื่อเราอายุมากขึ้น จำนวนของคอลลาเจนและอิลาสตินจะลดลง และยังมีการเสื่อมสภาพของโครงสร้างเด้งดึ๋งเหล่านี้ ซึ่งเป็นผลมาจากปฏิกริยาไกลเคชั่น ปฏิกริยาไกลเคชั่นเกิดจากการเข้าเกาะของน้ำตาลกับโครงสร้างผิวอย่างคอลลาเจน ยิ่งมีน้ำตาลเข้าจู่โจมผิวมาก ปฏิกริยาไกลเคชั่นก็ยิ่งเกิดมากขึ้นตามไปด้วย

จะเห็นได้ว่าความแก่ของผิวหน้าแต่ละคนที่มากน้อยต่างกันไป เป็นผลจากมรดกตกทอดซึ่งได้มาตามยีนส์ ผนวกเข้ากับการเลือกใช้ชีวิตในแต่ละวัน เลือกที่จะตากแดดหรือไม่ตาก เลือกที่จะกินคลีนหรือไม่คลีน เลือกที่จะสูบบุหรี่หรือไม่สูบ เลือกที่จะดื่มสุราหรือไม่ดื่ม เลือกที่จะนอนดึกหรือนอนหัวค่ำ และอีกหลายทางเลือก...ที่ประกอบกันขึ้นมาเป็นแผลเป็นแห่งกาลเวลาบนใบหน้าของเรา

พญ.ธิดากานต์ รุจิพัฒนกุล (หมอผิง) โรงพยาบาลสมิติเวช
Twitter, Instagram: @thidakarn