"พิธีจุดผ่างปะตี๊ด" เป็นพุทธบูชาประเพณีแบบโบราณ

ผางปะติ๊ด (ในภาษาพื้นเมืองภาคเหนือ) หรือ ถ้วยประทีป เป็นเครื่องสักการบูชาในพระพุทธศาสนา คำว่า ผาง คือ ภาชนะดินเผาคล้ายถ้วยเล็กๆ ใช้เป็นถ้วยสำหรับใส่ขี้ผึ้งหรือน้ำมันและไส้ของปะติ๊ดที่ทำมาจากเส้นฝ้าย ส่วนคำว่า ปะติ๊ด คือแสงสว่าง เพื่อเป็นการร่วมสืบทอดประเพณียี่เป็งล้านนาแบบโบราณ

ในช่วง ประเพณียี่เป็ง (ประเพณีลอยกระทงแบบล้านนา) ชาวล้านนานิยมจุด "ผางปะติ๊ด" เป็นพุทธบูชา สืบเนื่องมาจาก ตำนานพระพุทธเจ้าห้าพระองค์ ได้แก่ พระกกุสันธะ พระโกนาคมนะ พระกัสสปะ พระโคตม (พระพุทธเจ้าองค์ปัจจุบัน) พระศรีอริยะเมตไตร พระพุทธเจ้าทั้งห้าพระองค์ได้ถือกำเนิดจากแม่กาเผือก และวันหนึ่งขณะที่แม่กาออกไปหาอาหารได้เกิดพายุทำให้ไข่ทั้งห้าฟองของแม่กาเผือกถูกพัดตกจากรังไหลไปตามแม่น้ำ มีแม่ไก่ แม่นาค แม่เต่า แม่โค และแม่ราชสีห์เก็บไปเลี้ยง

เมื่อไข่ทั้งห้าฟองฟักออกมาเป็นมนุษย์เป็นเพศชาย และได้บวชเป็นฤๅษีทั้งห้าองค์ เมื่อฤๅษีทั้งห้าได้พบกัน จึงไต่ถามถึงมารดาของแต่ละองค์ แต่ละองค์ก็ตอบว่า แม่ไก่เก็บมาเลี้ยง แม่นาคเก็บมาเลี้ยง แม่เต่าเก็บมาเลี้ยง แม่โคเก็บมาเลี้ยง และแม่ราชสีห์เก็บมาเลี้ยง ฤๅษีทั้งห้าองค์จึงสงสัยว่า แม่ที่แท้จริงของตนเป็นใคร จึงพากันอธิษฐานขอให้ได้พบแม่ ด้วยคำอธิษฐาน จึงทำให้พกาพรหมผู้เป็นแม่ได้แปลงกายเป็นกาเผือกบินลงมาเล่าเรื่องในอดีตให้ฤๅษีทั้งห้าฟัง และได้บอกว่าหากคิดถึงแม่ ให้นำด้ายดิบมาฟั่นเป็นตีนกาจุดเป็นประทีปบูชาในวันยี่เป็ง ด้วยอานิสงส์แห่งการถวายผางปะติ๊ด จึงทำให้ได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าทั้งห้าพระองค์ และเพื่อรำลึกถึงพระคุณของแม่กาขาวและบูชาพระพุทธคุณ บูชาพระแม่คงคา และสืบสานประเพณีอันดีงามสืบไป

หมอช้าง ร่วมพิธีจุดผ่างปะตี๊ด ( ขอบคุณภาพจากแฟนเพจ หมอช้าง ทศพร ศรีตุลา )

จุดบูชาเพื่อตอบแทนบุญคุณผู้มีพระคุณ บูชาพระรัตนตรัย ชาวล้านนาจึงนิยมจุดผางปะติ๊ดบูชา เพื่อสักการะต่อสิ่งต่างๆที่ได้ใช้ประโยชน์ เช่น ประตูบ้าน บ่อน้ำ ยุ้งข้าว เตาไฟ บันได หน้าต่าง ฯลฯ  นอกจากนี้ ยังเป็นการบูชาแสงสว่าง เชื่อว่าจะทำให้มีสติปัญญาเฉลียวฉลาด มีแสงสว่างนำทางชีวิตให้โชติช่วงชัชวาลดั่งแสงจากผางปะติ๊ด ด้วยเหตุนี้ช่วงประเพณียี่เป็งจึงสว่างไสวเต็มไปด้วยแสงผางปะติ๊ด

กิจกรรม จุดผางปะติ๊ด ถือเป็นอีกประเพณีหนึ่งของภาคเหนือ ที่สืบทอดกันมาตั้งแต่ในอดีต แสดงให้เห็นถึงขนบธรรมเนียมและวัฒนธรรม รวมไปถึงความมีส่วนร่วมของคนในชุมชน ซึ่งในวันนี้เป็นการจัดขึ้นด้วยความพร้อมใจกันของคนในชุมชน จะเห็นได้ว่ามีประทีปโคมไฟหลากหลายสีสันถูกนำมาตกแต่งอย่างสวยงามหลายหมื่นดวงรอบเมือง มีกลุ่มเยาวชนมาเข้าร่วมกิจกรรมจุดประทีปให้สว่างไสวไปตลอดเส้นทางรอบคูเมืองทั้งหมด ซึ่งทั้งหมดนี้เป็นอีกกิจกรรมหนึ่งที่ช่วยสร้างสีสันและดึงดูดให้นักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ ได้มาสัมผัสกับขนบธรรมเนียมประเพณีที่ดีงามของเราชาวล้านนาอีกทางหนึ่งด้วย