อริยสัจ 4 และ มรรค 8 คืออะไร ประกอบไปด้วยอะไร

อริยสัจ หรือ จตุราริยสัจ หรือ อริยสัจ 4 เป็นหลักคำสอนหนึ่งของพระโคตมพุทธเจ้า แปลว่า ความจริงอันประเสริฐ ความจริงของพระอริยบุคคล หรือความจริงที่ทำให้ผู้เข้าถึงกลายเป็นอริยะ มีอยู่ 4 ประการ คือ

อริยสัจ 4 มีอยู่ 4 ประการ คือ

1. ทุกข์ คือ สภาพที่ทนได้ยาก ภาวะที่ทนอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้ สภาพที่บีบคั้น ได้แก่ ชาติ (การเกิด) ชรา (การแก่ การเก่า) มรณะ (การตาย การสลายไป การสูญสิ้น) การประสบกับสิ่งอันไม่เป็นที่รัก การพลัดพรากจากสิ่งอันเป็นที่รัก การปรารถนาสิ่งใดแล้วไม่สมหวังในสิ่งนั้น กล่าวโดยย่อ ทุกข์ก็คืออุปาทานขันธ์ หรือขันธ์ 5
   
   
2. สมุทัย คือ สาเหตุที่ทำให้เกิดทุกข์ ได้แก่ ตัณหา 3 คือ กามตัณหา-ความทะยานอยากในกาม ความอยากได้ทางกามารมณ์, ภวตัณหา-ความทะยานอยากในภพ ความอยากเป็นโน่นเป็นนี่ ความอยากที่ประกอบด้วยภวทิฏฐิหรือสัสสตทิฏฐิ และ วิภวตัณหา-ความทะยานอยากในความปราศจากภพ ความอยากไม่เป็นโน่นเป็นนี่ ความอยากที่ประกอบด้วยวิภวทิฏฐิหรืออุจเฉททิฏฐิ
   
   
3. นิโรธ คือ ความดับทุกข์ ได้แก่ ดับสาเหตุที่ทำให้เกิดทุกข์ กล่าวคือ ดับตัณหาทั้ง 3 ได้อย่างสิ้นเชิง
   
   
4. มรรค คือ แนวปฏิบัติที่นำไปสู่หรือนำไปถึงความดับทุกข์
   
   มรรคมีองค์ประกอบอยู่ 8  ประการ คือ
   
   
   1. สัมมาทิฐิ ความเห็นชอบ
   2. สัมมาสังกัปปะ ความดำริชอบ
   3. สัมมาวาจา เจรจาชอบ
   4. สัมมากัมมันตะ กระทำชอบ
   5. สัมมาอาชีวะ เลี้ยงชีพชอบ
   6. สัมมาวายามะ พยายามชอบ
   7. สัมมาสติ ระลึกชอบ
   8. สัมมาสมาธิ ตั้งใจชอบ ซึ่งรวมเรียกอีกชื่อหนึ่งได้ว่า "มัชฌิมาปฏิปทา" หรือทางสายกลาง
      
      มรรคมีองค์ 8 นี้สรุปลงในไตรสิกขา ได้ดังนี้
      1. อธิสีลสิกขา ได้แก่ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ และสัมมาอาชีวะ
      2. อธิจิตสิกขา ได้แก่ สัมมาวายามะ สัมมาสติ และสัมมาสมาธิ และ
      3. อธิปัญญาสิกขา ได้แก่ สัมมาทิฏฐิ และสัมมาสังกัปปะ

กิจในอริยสัจ 4

กิจในอริยสัจ คือสิ่งที่ต้องทำต่ออริยสัจ 4 แต่ละข้อ ได้แก่

1. ปริญญา - ทุกข์ ควรรู้ คือการทำความเข้าใจปัญหาหรือสภาวะที่เป็นทุกข์อย่างตรงไปตรงมาตามความเป็นจริง เป็นการเผชิญหน้ากับปัญหา
2. ปหานะ - สมุทัย ควรละ คือการกำจัดสาเหตุที่ทำให้เกิดทุกข์ เป็นการแก้ปัญหาที่เหตุต้นตอ
3. สัจฉิกิริยา - นิโรธ ควรทำให้แจ้ง คือการเข้าถึงภาวะดับทุกข์ หมายถึงภาวะที่ไร้ปัญหาซึ่งเป็นจุดมุ่งหมาย
4. ภาวนา - มรรค ควรเจริญ คือการฝึกอบรมปฏิบัติตามทางเพื่อให้ถึงความดับแห่งทุกข์ หมายถึงวิธีการหรือทางที่จะนำไปสู่จุดหมาย

กิจทั้งสี่นี้จะต้องปฏิบัติให้ตรงกับมรรคแต่ละข้อให้ถูกต้อง การรู้จักกิจในอริยสัจนี้เรียกว่ากิจญาณ

กิจญาณเป็นส่วนหนึ่งของญาณ 3 หรือญาณทัสสนะ (สัจญาณ, กิจญาณ, กตญาณ) ซึ่งหมายถึงการหยั่งรู้ครบสามรอบ ญาณทั้งสามเมื่อเข้าคู่กับกิจในอริยสัจทั้งสี่จึงได้เป็นญาณทัสนะมีอาการ 12 ดังนี้

1. สัจญาณ หยั่งรู้ความจริงสี่ประการว่า
   • นี่คือทุกข์
   • นี่คือเหตุแห่งทุกข์
   • นี่คือความดับทุกข์
   • นี่คือทางแห่งความดับทุกข์
2. กิจญาณ หยั่งรู้หน้าที่ต่ออริยสัจว่า
   • ทุกข์ควรรู้
   • เหตุแห่งทุกข์ควรละ
   • ความดับทุกข์ควรทำให้ประจักษ์แจ้ง
   • ทางแห่งความดับทุกข์ควรฝึกหัดให้เจริญขึ้น
3. กตญาณ หยั่งรู้ว่าได้ทำกิจที่ควรทำได้เสร็จสิ้นแล้ว
   • ทุกข์ได้กำหนดรู้แล้ว
   • เหตุแห่งทุกข์ได้ละแล้ว
   • ความดับทุกข์ได้ประจักษ์แจ้งแล้ว
   • ทางแห่งความดับทุกข์ได้ปฏิบัติแล้ว

ตัวอย่างการแก้ปัญหาโดยใช้ อริยสัจ 4 ในชีวิตประจำวัน

ตัวอย่างที่ 1

ทุกข์ (ผล)           พิจารณารู้ว่าได้รับบาดเจ็บจากการขับขี่จักรยานยนต์ล้ม

สมุทัย (เหตุ)        พิจารณารู้ถึงสาเหตุว่าขับรถด้วยความประมาท

นิโรธ (ผล)           พิจารณารู้ถึงการขับขี่รถอย่างปลอดภัยไม่เกิดอุบัติเหตุ

มรรค (เหตุ)         พิจารณารู้ถึงสาเหตุที่จะขับขี่รถอย่างปลอดภัย คือ มีสติและ ระมัดระวังขณะขับขี่

ตัวอย่างที่ 2

ทุกข์ (ผล)           น้ำหนักตัวมากจนรู้สึกอึดอัด ถูกเพื่อนล้อ

สมุทัย (เหตุ)        ทานอาหารมากเกินไป

นิโรธ (ผล)          หุ่นดี ร่างกายแข็งแรง

มรรค (เหตุ)         พยายามในการควบคุมปริมาณการกิน ออกกำลังกายสม่ำเสมอ