Nordic Noir 101 เลือดบนหิมะและฆาตกรรมแบบสแกน โดย ก้อง ฤทธิ์ดี

เลือดสีแดงฉานบนหิมะขาวโพลน – นี่เป็นภาพในหนังหรือซีรีส์ฆาตกรรม-สืบสวน จากแถบสแกนดิเนเวียที่เราเห็นกันจนเป็นสัญลักษณ์ชินตา

ตระกูลวรรณกรรม รวมทั้งภาพยนตร์และซีรีส์อันว่าด้วยอาชญากรโฉดและฆาตกรต่อเนื่อง ที่ผลิตมาจากแถบประเทศสวีเดน นอร์เวย์ เดนมาร์ค ฟินแลนด์ ไอซ์แลนด์ มีชื่อเรียกรวมๆ ว่า Nordic Noir หรือ Scandi Noir ล้อไปกับตระกูล Noir หรืองานประเภทลึกลับ เขย่าขวัญ ดำดิ่งสู่ด้านมืดของมนุษย์ ที่มีอยู่ในทุกวัฒนธรรม นอกเหนือจากหนังนัวร์แบบอเมริกัน (นึกถึงอย่าง The Big Sleep หรือใหม่หน่อยก็ Seven) หรือหนังนัวร์จากอังกฤษ ที่เน้นความดิบ (The Third Man หรือใหม่หน่อยอย่าง Shallow Graves) หนังตระกูลนัวร์จากแถบสแกนดิเนเวีย มีเอกลักษณ์ในความซับซ้อนของพล็อต ความเยือกเย็นของบรรยากาศ และฉากหลังของบ้านเมืองอันเงียบสงบ จนกลายมาเป็นตระกูลย่อย Nordic Noir อย่างที่ว่า ในทางวรรณกรรม นิยายสืบสวนจากประเภทแถบนี้มีแฟนติดตามจำนวนมากในรอบ 20 กว่าปีหลัง ที่ดังๆ และทุกคนรู้จักก็คือ The Girl With the Dragon Tattoo และภาคต่ออีกหลายเล่ม ซึ่งนิยายเรื่องนี้ก็เคยถูกทำเป็นหนังโดยผู้กำกับเดวิด ฟินเชอร์ มีเดนียล เครก แสดงนำร่วมกับ รูนี่ มาร่า

ในช่วงหลังๆ จะเห็นได้ว่า Nordic Noir หรือ Scandi Noir กลายเป็นหนังทีวีซีรีส์แบบดูกันยาวๆ หลายเรื่องดูได้ใน Netflix ถึงแม้บางเรื่องจะสนุกมาก บางเรื่องสนุกน้อย บางเรื่องน่าติดตาม บางเรื่องอาจจะแผ่วหลังจากสองสามตอน แต่รวมๆ แล้ว เรื่องเล่าแบบนัวร์จากดินแดนหิมะของสแกนดิเนเวีย มีเสน่ห์และบรรยากาศเฉพาะตัวเสมอ

กดไล่ดูคร่าวๆ ใน Netflix จะมีทั้ง The Valhalla Murders จากไอซ์แลนด์ ว่าด้วยนักสืบที่เดินทางจากนอร์เวย์ไปร่วมฟีเจอริ่งการไขคดีที่ไอซ์แลนด์ Young Wallander ว่าด้วยนักสืบเคิร์ท วอลลันเดอร์ ของสวีเดน สร้างจากนิยายหลายตอนชื่อดัง Borderliner จากนอร์เวย์ นักสืบหนุ่มไขคดีฆ่าตัวตายต่อเนื่อง ส่วน Dead Wind เป็นซีรีส์สืบสวนจากฟินแลนด์ ล่าสุด เรื่องที่เด่นมากคือ The Chestnut Man จากเดนมาร์ค ที่เพิ่งลง Netflix ไม่นานมานี้ และผู้เขียนคิดว่าเป็นซีรีส์อาชญากรรม-สืบสวนที่ดูได้เพลินทีเดียว

The Chestnut Man มีองค์ประกอบของ Nordic Noir ครบ ทั้งอาชญากรรมที่สยดสยอง (ฆ่าผู้หญิงและตัดมือ ตัดเท้า) นักสืบที่เป็นผู้หญิงและมีนักสืบผู้ชายเป็นคู่หู รวมทั้งบรรยากาศของเมืองที่ดูเผินๆ ช่างสงบสุข ผู้คนมีความสุขดี รัฐบาลก็ดี (ฮา!) บ้านเรือนสวยงามเป็นระเบียบเรียบร้อย ธรรมชาติตระการตา แต่ลึกๆ แล้ว ด้านมืดของจิตใจมนุษย์ ความโหดร้ายที่กระทำต่อคนด้วยกัน รวมทั้งปัญหาสังคมที่หมักหมมและถูกกลบไว้ด้วยฉากหน้าอันสวยงาม เหล่านี้เป็นเชื้อให้เกิดอาชญากรรมรุนแรงได้ไม่ต่างจากประเทศอื่นๆ ในโลก

สิ่งหนึ่งที่ The Chestnut Man ต่างจากหนัง Nordic Noir จำนวนมาก คือฉากหลังที่เป็นฤดูใบไม้ร่วง โทนสีของหนังเป็นสีแดง เหลือง ส้ม และไม่ใช่สีขาวโพลนของหิมะที่เรามักเห็นในหนังจากแถบสแกน การเลือกฤดูใบไม้ร่วงเป็นฉาก ทำให้หนังมีบรรยากาศอบอุ่น น่าไว้วางใจ และยิ่งทำให้อาชญากรรมที่เกิดขึ้นดูสยดสยองและขัดแย้งกับสภาพแวดล้อมที่เห็น ชื่อของหนัง The Chestnut Man หมายถึงตุ๊กตาเกาลัด ที่เด็กเดนมาร์คเอาลูกเกาลัดมาเสียบด้วยกิ่งไม้ ทำเป็นรูปคน สำหรับเด็กคงดูน่ารักดี แต่ดูๆ ไปตุ๊กตาเกาลัดดูน่ากลัวไม่น้อย ในซีรีส์เรื่องนี้ หลังจากฆาตกรฆ่าเหยื่อ จะวาง Chestnut Man ที่มีลายนิ้วมือประหลาดไว้ จนตำรวจต้องสืบสาวเหตุพัวพันกับคดีอื่นๆ

สาเหตุหนึ่งที่งาน Nordic Noir มีเอกลักษณ์ชัดเจน ไม่ว่าจะอยู่ในรูปแบบนิยาย ซีรีส์ หรือภาพยนตร์ อาจจะเป็นเพราะความย้อนแย้งที่ว่านี้ หนัง film noir หรือนิยายตระกูลนัวร์ มีต้นกำเนิดในอเมริกาหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ในช่วงแห่งความตกต่ำของสังคมและศีลธรรมรวมทั้งอาชญากรรมในเมืองที่เพิ่มขึ้น งานแบบนัวร์จึงมักจะอาศัยภาพกลางคืน ผู้คนทั้งดีทั้งร้ายที่ซ่อนอยู่ในเงามืด (noir แปลว่า สีดำ ในภาษาฝรั่งเศส ไม่ใช่นัว ที่แปลว่าอร่อย) ความขมุกขมัวของเมืองสะท้อนความดำมืดของจิตใจมนุษย์ ดังนั้นเมื่อศิลปินฝั่งสแกนดิเนเวียทำหนังนัวร์ การใช้สีขาวของหิมะ หรือแม้แต่สีส้มแดงของฤดูใบไม้ร่วง แถมยังไม่ค่อยมีฉากทะมึนๆ แบบหนังฟิล์มนัวร์อเมริกัน จึงทำให้รสชาติและความเย็นชาของ Nordic Noir สร้างมิติของความหลอนได้อีกแบบ ไม่นับว่า ภาพลักษณ์ของประเทศสแกนดิเนเวียที่ดูสดใส เจริญ เป็นเมืองที่มีความศิวิไลซ์ในทุกด้าน ผู้คนได้รับสวัสดิการและการปฏิบัติอย่างมีเกียรติ ทิวทัศน์ก็งดงาม เหล่านี้ยิ่งทำให้คดีฆาตกรรมแต่ละคดีดูโหดร้ายยิ่งขึ้นไปอีก เป็นการแสดงให้เห็นว่า ปีศาจร้ายไม่เคยเลือกสถานที่หลอกหลอน และความเสื่อมทรามของจิตใจมนุษย์บางคนไม่ลดน้อยลงไม่ว่าดินแดนนั้นจะร้อนหรือเย็น จะถูกแผดเผาด้วยดวงอาทิตย์หรือขาวโพลนด้วยหิมะ