เปโดร อัลโมโดวาร์: เจ้าป้าแห่งความวายป่วงและซาบซึ้งของหนังสเปน โดย ก้อง ฤทธิ์ดี

โปรแกรมหนังเด่นในช่วงปลายเดือนพฤศจิกายนต่อเนื่องถึงต้นเดือนธันวาคม คือเทศกาล Spanish Film Festival: Pedro Almodovar’s Retrospective ที่จัดโดยสถานทูตสเปนประจำประเทศไทย ร่วมกับสมาคมฝรั่งเศส และหอภาพยนตร์ งานนี้เป็นงานสำคัญ เพราะเปโดร อัลโมโดวาร์ คือผู้กำกับหนังสเปนที่เป็นที่รู้จักในระดับนานาชาติมากที่สุดในช่วง 20 กว่าปีที่ผ่านมา เทศกาลนี้ฉายหนังของเขา 7 เรื่อง และหลายเรื่องเป็นหนังในยุคทศวรรษ 1990 ที่ไม่เคยเข้าฉายปกติในเมืองไทยมาก่อน จึงนับเป็นโอกาสดีมากที่แฟนหนังสเปน หรือแฟนหนังต่างประเทศทั่วไป จะได้มีโอกาสชมหนังของคนทำหนังคนสำคัญของโลกคนี้บนจอใหญ่

ที่เรียกอัลโมวาร์ว่า “เจ้าป้า” ไม่ใช่เป็นการล้อเล่นหรือเหยียดหยามใดๆ แต่เป็นฉายาที่แฟนหนังชาวไทยของเขาเรียกด้วยความยกย่องและเอ็นดูมาหลายปี อัลโมโดวาร์เกิดปี 1942 ตอนนี้อายุ 72 ปีแล้ว ตอนเป็นหนุ่มเขาทำงานเป็นคนขายของทางโทรศัพท์ ต่อมาเป็นนักแสดงละคร และเริ่มหัดทำหนังด้วยตนเอง ในช่วงนั้นสเปนปกครองโดยเผด็จการทหารนายพลฟรังโก สังคมเต็มไปด้วยกฎระเบียบและความอึดอัด แม้แต่โรงเรียนสอนภาพยนตร์ก็ถูกฟรังโกสั่งปิด เมื่อนายพลฟรังโกตายในปี 1975 สังคมสเปนเบ่งบานด้วยเสรีภาพและประชาธิปไตย มีศิลปินมากมายที่ผลิบานทางความคิดและการสร้างสรรค์ในช่วงเวลานี้ อัลโมโดวาร์เป็นหนึ่งในนั้น และกลายเป็นศิลปินสเปนที่ประสบความสำเร็จมากที่สุดคนหนึ่งในเวลาต่อมา

หนังของเขาในยุค 1980 และ 1990 ท้าทายความคิดและขนบดั้งเดิมด้วยการพูดเรื่องเพศ ผสานไปกับการแสดงภาพสังคมสเปนและสถานะของผู้หญิงในครอบครัว ส่วนมากเป็นหนังตลกที่เต็มไปด้วยความวายป่วงและความ absurd จัดจ้านด้วยสีสันและพลอตที่เหมือนละครน้ำเน่า ตัวละครที่สลับคู่ สลับเพศ  ประเด็นความสัมพันธ์ระหว่างคู่รัก แม่-ลูก สามี-ภรรยา โดยทั้งหมดนี้อยู่ในฟอร์มหนังที่ไม่แคร์ความสมจริงหรือรสนิยมอันดีงามใดๆ หนังช่วงแรกของเขาอย่าง Labyrinth of Passion (ปี 1982) What Have I Done To Deserve This? (1984)  Law of Desire (1987) Women on the Verge of a Nervous Breakdown (1988) หรือ High Heels (1991) เป็นหนังที่มีตัวละครผู้หญิงที่โดดเด่น  พวกเธอมักตกอยู่สถานการณ์โกลาหลที่เกี่ยวข้องกับคนรักเก่า คนรักใหม่ ลูกคนรักเก่า แฟนคนรักใหม่ ฯลฯ บางครั้งถึงกับเข้าขั้น “บ้าบอคอแตก” แต่ความโดดเด่นของสีสัน สไตล์ และตัวละครเหล่านี้ทำให้อัลโมโดวาร์กลายเป็นสัญลักษณ์แห่งเสรีภาพทางความคิดและการปลดปล่อยของสังคมสเปนยุคใหม่หลังจากเผด็จการทหารหมดอำนาจ และศิลปินมีอิสระเต็มที่อีกครั้ง

ที่สำคัญคือ หนังของอัลโมโดวาร์ ไม่ได้เป็นเพียงแค่หนังประโลมโลกที่มีแต่มุขตลกหรือตัวละครประสาทๆ แต่หนังของเขาแสดงออกถึงความจริงจังในประเด็นผู้หญิง เพศสภาพ ความเป็นแม่ ความสัมพันธ์ระหว่างแม่กับลูกที่ซับซ้อนมาก รวมทั้งการวิพากษ์วิจารณ์บทบาทผู้หญิงที่ถูกกำหนดโดยสังคม อัลโมโดวาร์เป็นผู้กำกับที่ผลักให้นักแสดงหญิงของเขาหลายคนปล่อยศักยภาพและความเป็นตัวตนออกมา ดาราเจ้าประจำของเขามีตั้งแต่ คาเรน เมารา มาริศา ปาราเดส และเพเนโลเป ครูซ ที่ล้วนแต่ได้บทเด่นในหนังของเขามาตั้งแต่ยุค 1990

เมื่อมาถึงปลายยุค 1990 ต่อเนื่องทศวรรษ 2000 ชื่อเสียงของอัลโมโดวาร์ยิ่งแพร่กระจายไปในโลกของนักดูหนังทั่วโลก เมื่อหนังของเขาเริ่ม “นิ่ง” มากขึ้น แน่นอนว่าความเอกลักษณ์ความวายป่วงและพลอตเรื่องที่แสนจะเป็นไปไม่ได้ยังมีให้เห็น แต่อัลโมโดวาร์ในตอนนั้นเติมความลึกซึ้ง อ่อนโยน และความเศร้าสร้อยในเรื่องความสัมพันธ์ของมนุษย์ลงไปในหนัง All About My Mother หนังปี 1999 ของเขาโด่งดังทั่วโลกและได้รับรางวัลออสการ์สาขาภาพยนตร์ภาษาต่างประเทศยอดเยี่ยม เป็นหนังที่กินใจที่สุดเรื่องหนึ่งอันว่าด้วยแม่ที่เสียลูกชายไปและพยายามค้นหาความหมายของคำว่า “แม่” ในโลกอันเปล่าเปลี่ยว ตามมาด้วย Talk To Her (2002) หนังเมโลดราม่าว่าด้วยนักสู้วัวกระทิงหญิงที่บาดเจ็บสาหัส นักเต้นบัลเลต์ที่อยู่ในอาการโคม่า และชายสองคนที่รักพวกเธอไม่ว่าพวกเธอจะอยู่ในสภาพใด ฉาก “เดินเข้าจิ๋ม” ในหนังเรื่องนี้เป็นหนึ่งในฉากที่โด่งดังที่สุดในบรรดาหนังโลก และแทบไม่น่าเชื่อว่าฉากแปลกประหลาดนี้กลับเป็นฉากที่ซึ้งกินใจที่สุดสำหรับคนดู ส่วนหนังเรื่องล่าสุดของเขา (ที่เคยเข้าฉายโรงในเมืองไทยด้วย) คือ Pain and Glory นำแสดงโดยอันโตริโอ แบนเดอราส ในบทผู้กำกับหนังรุ่นใหญ่ที่เป็นเกย์ และกำลังเผชิญหน้ากับปัญหาสุขภาพและเส้นทางการทำงานเริ่มตกต่ำ เช่นกัน นี่เป็นหนังที่พูดถึงความไม่แน่นอนของชีวิต ความรัก และอาชีพได้อย่างตรงไปตรงมา สนุก และกินใจ

เทศกาลภาพยนตร์สเปนที่กำลังมีขึ้นในตอนนี้ เลือกหนังของอัลโมโดวาร์มา 7 เรื่อง เป็นทั้งหนังยุคแรกและยุคหลัง เท่ากับว่าคนดูจะได้สัมผัสทั้งหนังตลก-ชีวิต ที่เป็นจุดเริ่มต้นของเขา และหนังซึ้งกินใจเรื่องความสัมพันธ์ของมนุษย์ในยุคที่ตามมา หนังทั้ง 7 เรื่องได้แก่ What Have I Done to Deserve This? (1984), Women on the Verge of a Nervous Breakdown (1988), High Heels (1991), The Flower of My Secret (1995), All About My Mother (1999), Talk To Her (2002) และ Pain and Glory (2019) โดยสถานที่จัดฉายคือสมาคมฝรั่งเศส ถนนวิทยุ ตั้งแต่ตอนนี้ และหนังหลายเรื่องในลิสต์นี้จะไปฉายอีกครั้งที่หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) ที่ศาลายา ในตอนต้นเดือนธันวาคม ตรวจสอบโปรแกรมฉายได้ที่ afthailande.org และ www.fapot.or.th