วิธีคำนวณ ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์ ซับซ้อนแต่ไม่ยาก! คลายข้องใจทำไมไทรักธรรมโดนเขี่ย

วิธีการคำนวณสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรอาจดูยากสำหรับคนจำนวนมาก แต่เมื่อลองคำนวณแล้ว ไม่ได้ยากอย่างที่คิดไว้ ดังนั้น Sanook.com จะขออธิบายวิธีการคำนวณดังกล่าว เพื่อให้ผู้อ่านสามารถคำนวณได้เอง และเพื่อให้ครูสอนวิชาสังคมศึกษาหลายคน ที่ยังไม่เข้าใจ นำไปสอนนักเรียนต่อได้ 

แต่ก่อนอื่น วิธีคำนวณที่สะดวกที่สุด คือการใช้โปรแกรม Excel ของไมโครซอฟท์

1. รวมคะแนนทั้งประเทศ

ขั้นตอนแรก ไปดูประกาศของ กกต. ตามลิงก์นี้ ว่า คะแนนดิบของแต่ละพรรคมีอยู่เท่าใด จากนั้น นำชื่อพรรคและคะแนนมาวางในโปรแกรมแบบนี้ แล้วหาผลรวมของคะแนนทั้งหมด

2. หารด้วยจำนวน ส.ส.

ต่อมา นำผลรวมเมื่อสักครู่ตั้ง แล้วนำจำนวน ส.ส. ทั้งหมดในสภา ไปหาร ซึ่งปกติมี 500 คน แล้วเราจะได้ตัวเลขคะแนนต่อ ส.ส. 1 คนออกมา หรือพูดอีกอย่างว่า การจะได้ ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์ 1 คน จะต้องมีคะแนนเท่าใด

3. หา ส.ส. พึงมี

เมื่อทราบคะแนนต่อ ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์ 1 คนแล้ว ก็จะไปหารคะแนนรวมของพรรค เพื่อให้ทราบว่า แต่ละพรรคควรมี ส.ส. เข้าไปในสภา ทั้งหมดกี่คน หรือเรียกว่า "ส.ส. พึงมี" นั่นเอง

4. ลบด้วย ส.ส. เขต

ขั้นตอนต่อไปคือการนำค่า ส.ส. พึงมี ที่ได้มาไปตั้ง แล้วลบด้วย ส.ส. เขต ที่แต่ละพรรคได้ เพื่อดูว่าถ้าไม่คิด ส.ส.เขต แล้ว จะเหลืออีกกี่ที่นั่งให้แต่ละพรรค

อย่างไรก็ตาม การเลือกตั้งครั้งที่ผ่านมา พรรคเพื่อไทย กลับได้ ส.ส. เขต มากกว่า ส.ส. พึงมี ไปถึง 25 คนเศษ สภาวะเช่นนี้คือการได้เกิน หรือ Overhang (โอเวอร์แฮง) ในภาษาอังกฤษ แต่เมื่อนำ ส.ส. พึงมี มาลบ ส.ส. เขต ค่าจะติดลบไม่ได้ ตรงนี้ทำให้ค่ารวม ของ ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์ เกินมาอยู่ที่ 175.1927 คน แทนที่จะเป็น 150 คน

ถ้าเกิดเหตุการณ์เช่นนี้ จำเป็นต้องปรับ ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์ให้พอดี จึงต้องเทียบบัญญัติไตรยางศ์ทั้งหมดให้เหลือ 150 คน จึงไม่ต้องแปลกใจว่า ทำไม ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์ของพรรคอนาคตใหม่ จึงเหลือ 50 คน ทั้งๆ ที่ ควรจะได้ 58 คน อย่างที่เห็นในรูป

ส่วนสูตรที่ใช้ คือ การเทียบบัญญัติไตรยางศ์ธรรมดา คือ "[(ส.ส.พึงมี-ส.ส.เขต)/ผลรวมของ(ส.ส.พึงมี-ส.ส.เขต)] x 150)"  ยกตัวอย่าง พรรคพลังประชารัฐ --> (118.6856/175.1927) x 150

6. เอาแต่จำนวนเต็ม พักเศษไว้ก่อน

คิดว่าจบแล้วใช่ไหม ตอบเลยว่า ยัง! เพราะขั้นตอนต่อไป คือ การดึงจำนวนเต็มออกมา จากค่าที่ปรับให้เหลือ 150 อย่างเช่น พรรคประชาธิปัตย์ ที่เหลือค่า 19.4093 เราก็จะดึงมาเฉพาะ 19 พัก 0.493 เอาไว้

สาเหตุที่ใช้คำว่า พัก เพราะจะต้องใช้เศษคำนวณต่อ

เมื่อทำเสร็จแล้ว เราต้องนำมารวมว่า จำนวนเต็มเมื่อสักครู่รวมกันได้เท่าใด ซึ่งถ้าตัวเลขตรงกันตามนี้ จะรวมกันได้ 129 แปลว่า ยังเหลือ ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์อีก 21 คนที่จะจัดสรรให้พรรคต่างๆ ให้ครบ 150 คน

7. เทียบกันใครเศษเยอะสุด

วิธีดูว่าจะจัดสรรให้กับพรรคใด คือ การเรียงเศษ พรรคไหนมีเศษมากที่สุด 21 พรรคแรก ก็จะได้ ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์ ไปอีกพรรคละ 1 คน ด้วยการ... นำค่าที่ปรับให้เหลือ 150 หรือ คอลัมน์ H มาลบกับจำนวนเต็มทีดึงมาเมื่อสักครู่ หรือ คอลัมน์ J เมื่อลบเสร็จจะได้เศษออกมา ตรงนี้เราจะนำมาเรียงว่า ใครเศษเยอะที่สุด 21 พรรคแรก อย่างที่กล่าวไป

8. รู้แล้วพรรคไหนได้ปาร์ตี้ลิสต์เท่าไหร่

มาถึงตรงนี้ เราจะทราบจำนวน ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์ของแต่ละพรรคกันแล้ว ด้วยการบวก คอลัมน์ดึงจำนวนเต็ม กับ คอลัมน์แจก ส.ส. ผลก็จะเป็นดังนี้

9. ได้ผลรวม ส.ส. 500 คน

เมื่อทราบแล้วว่า ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์ ในคอลัมน์ N มีกี่คน เราก็จะนำมารวมกับ ส.ส. เขต ใน คอลัมน์ E จะทำให้รู้ว่า แต่ละพรรค มี ส.ส. ในสภาอยู่เท่าใด

เลือกตั้งใหม่ คำนวณใหม่ทุกครั้ง

แม้วันนี้จะได้ ส.ส. ครบ 500 คนแล้ว แต่ในอนาคต หากมีการเลือกตั้งซ่อม กฎหมายระบุว่า จะต้องนำคะแนนมาคำนวณใหม่ทุกครั้ง เพราะฉะนั้น ตัวเลขนี้อาจมีการขยับอีก เช่นเดียวกับกรณีที่เกิดกับพรรคไทรักธรรม ที่อยู่ดีๆ ก็ต้องโดนขับออกจากสภา เพราะมีการเลือกตั้งซ่อมที่ เขต 8 จ.เชียงใหม่ เมื่อวันที่ 26 พ.ค. ที่ผ่านมา ผลทำให้พรรคอนาคตใหม่ ได้ ส.ส. เขต ไป 1 คน แทนตำแหน่งที่ยังว่างอยู่

ขณะเดียวกัน การเลือกตั้งซ่อมครั้งนี้ ทำให้ พรรคพลังประชารัฐและพรรคประชาธิปัตย์ได้รับการจัดสรร ส.ส. ปาร์ตี้ลิสต์ ด้วย แต่ที่นั่งที่ว่าแค่ 1 ที่ จึงต้องมีคนสักคนโดนเขี่ยออกไป หวยก็ไปออกที่พรรคไทรักธรรม ที่เศษคะแนนอยู่ในลำดับที่ 22

อย่างไรก็ตาม หวังว่า ไม่ว่าจะเป็นครูสอนวิชาสังคม หรือ ใครก็ตามที่สนใจอยากคำนวณ ส.ส. ด้วยตัวเอง แต่ยังสับสน จะได้รับคำตอบเสียที และนำไปปรับใช้ เพื่อจะได้ทราบที่มาที่ไปว่า ทำไม ส.ส. ถึงเข้าๆ ออกๆ สภาฯ กันอย่างที่ปรากฏตามข่าว