บางขลัง ไม่สิ้นมนต์ขลัง

รอบๆ ตัวเมืองบางขลัง มีซากโบราณที่เป็นวัดร้าง เจดีย์ร้างตั้งเป็นระยะเรียงรายอยู่รอบพื้นที่เป็นจำนวนมาก แต่ก็ได้ถูกขุดค้น ทำลายจนเกือบสูญสิ้นสภาพไป เกือบทั้งหมดแล้วเช่นเดียวกัน

ปัจจุบันเหลือเพียงแผ่นอิฐและศิลาแลงที่หักบ้าง ดีบ้าง กองรวมกัน มีต้นไม้ขนาดเล็กขึ้นแซมเป็นจุดๆ

ที่ยังปรากฏสภาพให้มองเห็นได้อย่างชัดเจนเป็นซากโบราณสถานที่ตั้งอยู่นอกตัวเมือง ได้แก่ วัดบางขลัง หรือวัดโบสถ์ และวัดใหญ่ชัยมงคล เป็นต้น

เพราะมีเมืองบางขลัง จึงมีสุโขทัย

“เมืองบางขลัง” ตำบลเล็กๆ ตำบลหนึ่ง ที่ซ่อนตัวอยู่ในพื้นที่อำเภอสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัย น้อยคนนักที่จะรู้จัก รู้ถึงประวัติความเป็นมาของเมืองโบราณแห่งนี้  

ถือกำเนิดขึ้นมาร่วมสมัยกับเมืองเก่าสุโขทัย และเมืองเก่าศรีสัชนาลัย ปรากฏอยู่ในหน้าประวัติศาสตร์อย่างกระท่อนกระแท่น แต่ก็คงไว้ซึ่งความสำคัญในฐานะ “จุดกำเนิดของประเทศไทย”

ดั่งคำที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้ทรงตั้งข้อสังเกตว่า

“…เพราะมีเมืองบางขลัง จึงมีสุโขทัย อยุธยา ธนบุรี รัตนโกสินทร์ และประเทศไทย…” ครั้นเสด็จมาสำรวจและศึกษาอารยธรรมเมืองบางขลัง เมื่อปีพุทธศักราช 2535

ประวัติศาสตร์ของประเทศไทยนั้น เริ่มต้นขึ้นเมื่อพ่อขุนศรีนาวนำถม ผู้นำชาวไทยเข้าปกครองเมืองเชลียง ก่อนจะขยายอำนาจของเมืองเชลียงเข้ารวมกับเมืองสุโขทัย จนกลายเป็นเมืองศูนย์กลางของชุมชนชาวไทยในลุ่มน้ำยม

ต่อมาพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 กษัตริย์แห่งอาณาจักรขอม ได้ขยายอำนาจเข้ามายังดินแดนไทย โดยมีเมืองละโว้เป็นศูนย์กลาง ทำให้เมืองบางขลัง เมืองสุโขทัย เมืองเชลียง กลายเป็นเมืองชายขอบของอาณาจักรละโว้ และอาณาจักรหริภุญชัย

ต่อมาละโว้ได้ส่งขุนนางนามขอมสบาดโขลญลำพงเข้ามาดูแลเทวสถาน และเผยแผ่ศาสนาพราหมณ์มายังกรุงสุโขทัย

หลังจากที่พ่อขุนศรีนาวนำถมสิ้นพระชนม์ลง สุโขทัยได้ถูกคุกคามอย่างหนัก

เมื่อขอมเข้ามามีบทบาทในการปกครอง พ่อขุนผาเมืองเจ้าเมืองราด และพ่อขุนบางกลางหาวเจ้าเมืองบางยางซึ่งเป็นสหายกัน จึงได้รวบรวมไพร่พลกันที่เมืองบางขลัง พร้อมเกณฑ์นักรบเมืองบางขลัง เข้าไปสมทบที่เมืองศรีสัชนาลัย แล้ววางแผนล่อขอมออกจากเมืองสุโขทัย พ่อขุนผาเมืองจึงได้วางแผนนำกำลังไพร่พลส่วนหนึ่งไปเมืองราดในคืนนั้น เพื่อรอโอกาสนำกำลังอ้อมเข้าตีเมืองสุโขทัยคืนจากขอม

กองทัพพ่อขุนผาเมืองใช้เวลากลางคืนในการเดินทางมายังกรุงสุโขทัย จนย่ำรุ่งและได้นำกำลังเข้าตีขอมที่ยึดเมืองสุโขทัยไว้ กองกำลังไพร่พลของพ่อขุนผาเมือง และไพร่พลเมืองบางขลังก็ได้เข้าต่อสู้กับทัพขอมสบาดโขลญลำพงอย่างสุดกำลัง

กองทัพภายใต้การนำของพ่อขุนผาเมืองได้ต่อสู้อย่างกล้าหาญ ทำให้กองกำลังขอมต้องล่าถอยออกจากกรุงสุโขทัย

พ่อขุนผาเมืองและพ่อขุนบางกลางหาวจึงยึดเมืองสุโขทัยคืนจากขอมได้ พร้อมกันนี้พ่อขุนผาเมืองได้ยกเมืองสุโขทัยให้แก่พ่อขุนบางกลางหาว

พ่อขุนผาเมืองได้ถวายพระนาม มอบพระขรรค์ชัยศรี และนางเสืองผู้เป็นน้องสาว ให้แก่พ่อขุนบางกลางหาวขึ้นครองราชสมบัติเป็น “พ่อขุนศรีอินทราทิตย์”

ปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์พระร่วงแห่งกรุงสุโขทัยตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา

ปัจจุบัน องค์การบริหารส่วนตำบลเมืองบางขลังได้สร้างพระบรมราชานุสาวรีย์พ่อขุนผาเมืองและพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ ไว้บริเวณหน้าที่ทำการองค์การบริหารส่วนตำบลเมืองบางขลัง เพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติ และเป็นศูนย์รวมจิตใจของคนเมืองบางขลังสืบไป

ชื่อเมืองบางขลัง ยังปรากฏอยู่ในศิลาจารึกหลักที่ 2 ณ วัดศรีชุมอีกด้วย โดยเนื้อความบางส่วนในศิลาจารึกกล่าวว่า

“…พ่อขุนผาเมืองเจ้าเมืองราดเอาพลมา ตบกันที่เมืองขลง ได้เวนบางขลงแก่พ่อขุนผาเมือง แล้วพ่อขุนผาเมือง เมืองราด เมืองสคา…”

ถือเป็นหลักฐานที่ยืนยันได้เป็นอย่างดีเลยว่า ประเทศไทยนั้นมีประวัติศาสตร์ เริ่มต้นจากเมืองบางขลังนั่นเอง