ประเพณีบุญคูณลาน สืบสานตำนาน ข้าวหอมมะลิ

งานสืบสานประเพณีุบุญคูณลาน สืบสานตำนาน ข้าวหอมมะลิ อำนาจเจริญ
วันที่ : 12 - 15 มกราคม 2554
สถานที่ : หน้าที่ว่าการอำเภอลืออำนาจ จังหวัดอำนาจเจริญ
กิจกรรม : ร่วมสืบสานประเพณีบุญคูณลาน โดยชาวบ้านจะนำข้าวเปลือกมากองเป็น "กุ้มข้าวใหญ่" หรือเจดีย์ข้าว มีการทำพิธีพุทธาภิเษกสมโภช การแสดง-เสียง การสาธิตวิถีชีวิตอีสาน นิทรรศการข้าวหอมเมืองอำนาจเจริญ

ความหมายของคำว่า "คูณลาน" หมายความว่า เพิ่มเข้า หรือทำให้มากขึ้น ส่วนคำว่า "ลาน" คือ สถานที่สำหรับนวดข้าว การนำข้าวที่นวดแล้วกองขึ้นให้สูง เรียกว่า "คูณลาน" การทำประเพณีบุญคูณลานกำหนดเอาเดือนยี่เป็นเวลาทำ เพราะกำหนดเอาเดือนยี่นี่เองจึงเรียกอีกอย่างหนึ่งว่าบุญเดือนยี่ ดังบรรพบุรุษได้ผูกกลอนสอนให้ชาวบ้านเตรียมการก่อนทำบุญไว้ว่า

"เถิงฤดูเดือนยี่มาฮอดแล้วให้นิมนต์พระสงฆ์องค์เจ้ามาตั้งสวดมงคล
เอาบุญคูณข้าวเข้าป่าหาไม้เห็ดหลัวอย่าได้หลงลืมทิ่มฮีตเก่าคองเดิมเฮาเด้อ"

หมายความว่า เมื่อถึงฤดูเดือนยี่มาถึงให้นิมนต์พระสงฆ์มาสวดมงคลทำบุญคูณข้าว ให้จัดหาไม้มาไว้ทำฟืนสำหรับใช้ในการหุงต้มประกอบอาหาร อย่าได้หลงลืมประเพณีเก่าแก่แต่เดิมมาของเรา

พิธีกรรม

การทำบุญคูณลานของชาวบ้านจะไม่พร้อมกัน ขึ้นอยู่กับการเก็บเกี่ยวข้าวว่าจะเสร็จเมื่อไร วันที่จะขนข้าวขึ้นเล้า (ฉางข้าว) นั่นแหละจะเป็นวันทำบุญคูณลานและทำที่นานั่นเลย แต่ก่อนที่จะทำการนวดข้าวนั้นให้ทำพิธีย้ายแม่ธรณีออกจากลานเสียก่อน และบอกกล่าวแม่โพสพมีอุปกรณ์ที่จะต้องเตรียมดังนี้

1. ใบคูณ ใบยอ อย่างละ 7 ใบ         6. ยาสูบ 4 มวน
2. เขาควายหรือเขาวัว 1 คู่              7. หมาก 4 คำ
3. ไข่ 1 ฟอง                               8. ข้าวต้ม 1 มัด
4. มัน 1 หัว                                 9. น้ำ 1 ขัน
5. เผือก 1 หัว                            10. ขัน 5 ดอกไม้ ธูปเทียน

เมื่อพร้อมแล้วก็บรรจุลงในก่องข้าว (หรือกระติ๊บข้าว) ยกเว้นน้ำและเขาควาย ซึ่งเรียกว่า "ขวัญข้าว" เพื่อเตรียมเชิญแม่ธรณีออกจากลานและบอกกล่าวแม่โพสพ นำก่องข้าว เขาควาย ไม้นวดข้าว 1 คู่ ไม้สน 1 อัน คันหลาว 1 อัน มัดข้าว 1 มัด ขัดตาแหลว 1 อัน (ตาแหลว เป็นอุปกรณ์ใช้เพื่อป้องกันไม่ให้คาถากุ้มข้าวใหญ่ของลานอื่นดูดไป) นำไปวางไว้ที่หน้าลอมข้าว (กองข้าว) เสร็จแล้วเจ้าของนาก็ตั้งอธิษฐานว่า "ขอเชิญแม่ธรณีได้ย้ายออกจากลานข้าว และแม่โพสพอย่าตกอกตกใจไปลูกหลานจะนวดข้าวจะเหยียบย่ำอย่าได้โกรธเคืองหรืออย่าให้บาป" อธิษฐานแล้วก็ดึงเอามัดข้าวที่ฐานลอม (กองข้าว) ออกมานวดก่อนแล้วเอาฟ่อนฟางข้าวที่นวดแล้วห่อหุ้มก่องข้าวมัดให้ติดกัน เอาไม้คันหลาวเสียบฟาง เอาตาแหลวผูกติดมัดข้าวที่เกี่ยวมาจากนาตาแฮกเข้าไปด้วย แล้วนำไปปักไว้ที่ลอมข้าวเป็นอันว่าเสร็จพิธี ต่อไปก็ลงมือนวดข้าวทั้งลอมได้เลย เมื่อนวดเสร็จก็ทำกองข้าวให้เป็นกองสูงสวยงาม เพื่อจะประกอบพิธีบายศรีสูตรขวัญให้แก่ข้าว โดยเอาต้นกล้วย ต้นอ้อย และตาแหลวไปปักไว้ข้างกองข้าวทั้ง 4 มุม นำตาแหลวและขวัญข้าวไปวางไว้ยอดกองข้าวพันด้วยด้ายสายสิญจน์รอบกองข้าวแล้วโยงมายังพระพุทธรูป ถึงวันงานก็บอกกล่าวญาติพี่น้องให้มาร่วมทำบุญ นิมนต์พระสงฆ์มาเจริญพระพุทธมนต์ เสร็จแล้วก็ถวายภัตตาหารแก่พระสงฆ์ พระสงฆ์อนุโมทนาประพรมน้ำมนต์ นำพระพุทธมนต์ไปรดกองข้าว วัว ควาย เมื่อเสร็จพิธีทางพระสงฆ์แล้วก็จะเป็นการประกอบพิธีบายศรีสูตรขวัญให้แก่ข้าว

จุดมุ่งหมายของการทำประเพณีบุญคูณลานก็เพื่อเป็นสิริมงคลแก่ข้าวในลานของตน และเพื่อเป็นการขออานิสงส์ต่างๆ การสูตรขวัญข้าวจะกระทำที่ลานนาหรือที่ลานบ้านก็ตามแต่จะสะดวก หลังสู่ขวัญข้าวเสร็จก็จะเป็นการขนข้าวขึ้นยุ้ง ก่อนขนขึ้นยุ้งเจ้าของจะต้องไปเก็บเอาใบคูณและใบยอเสียบไว้ที่เสายุ้งข้าวทุกเสา ซึ่งถือเป็นเคล็ดว่าขอให้ค้ำคูณยอ ๆ ยิ่ง ๆ ขึ้นไป และเชิญขวัญข้าวและแม่โพสพขึ้นไปยังเล้าด้วย

กำหนดการ
จัดงานสืบสานประเพณีบุญคูณลาน จังหวัดอำนาจเจริญ ประจำปีพุทธศักราช 2554
ระหว่างวันที่ 12-15 มกราคม 2554
ณ สนามที่ว่าการอำเภอลืออำนาจ จังหวัดอำนาจเจริญ

********************

วันที่ 12 มกราคม 2554
09.00 น. - การแสดงวิถีชีวิตชุมชนภายในบ้านจำลอง
09.30 น. - การประกวดพานบายศรีอีสาน 7 ชั้น ทั้ง 2 ประเภท
10.00 น. - การแข่งขันรำเซิ้งคูณลาน
13.00 น. - การประกวดสวดสรภัญญะทำนองพื้นบ้าน ประเภทสถานศึกษา
17.00 น. - พิธีเจริญพระพุทธมนต์
18.00 น. - พิธีสมโภชกุ้มข้าวใหญ่
18.30 น. - พิธีพุทธาพิเษก/เทวาพิเษก และปฏิบัติธรรมตลอดคืน
วันที่ 13 มกราคม 2554
09.00 น. - การแสดงวิถีชีวิตชุมชนภายในบ้านจำลอง
09.30 น. - การประกวดสวดสรภัญญะทำนองพื้นบ้าน ประเภทประชาชนทั่วไป
10.00 น. - การประกวดร้องเพลงลูกทุ่ง (รอบคัดเลือก)
13.00 น. - ขบวนแห่แม่โพสพจาก อบต.และเทศบาลทุกแห่ง ทุกขบวนพร้อมกัน ณโรงเรียนเทศบาลลืออำนาจ
13.30 น. - เริ่มขบวนแห่แม่โพสพ/วิถีชีวิตชาวนา(ตามถนนชยางกูร)
             - การประกวดขบวนแห่แม่โพสพ ทั้ง 7 ตำบล
             จุดให้คะแนน จุดที่ 1โรงเรียนเทศบาลลืออำนาจ
             จุดให้คะแนน จุดที่ 2 กองอำนวยการ สนามที่ว่าการอำเภอลืออำนาจ
15.00 น. - ประธานและแขกผู้มีเกียรติพร้อมกันบริเวณพิธี
             - พิธีเปิดงานประเพณีบุญคูณลานโดย ผู้ว่าราชการจังหวัดอำนาจเจริญ
             - พิธีบวงสรวงพระแม่โพสพ และสิ่งศักดิ์สิทธิ์
             - พิธีบายศรีสู่ขวัญข้าว (กุ้มข้าวใหญ่)
16.00 น. - การประกวดรำเซิ้งคูณลาน
18.00 น. - การแสดงของนักเรียนในอำเภอลืออำนาจ
18.30 น. - ประธาน/หัวหน้าส่วนราชการทุกส่วน เยี่ยมชมการแสดงวิถีชีวิตชุมชนภายในบ้านจำลอง
จาก อบต. และเทศบาลต่างๆ
20.00 น. - การแสดงหมอลำ คณะ ป.ฉลาดน้อย และอังคนาง คุณไชย
             - การแสดงหนังปราโมทัย จากตำบลน้ำปลีก
วันที่ 14 มกราคม 2554
09.00 น. - การแสดงวิถีชีวิตชุมชนภายในบ้านจำลอง
09.30 น. - การประกวดร้องเพลงลูกทุ่ง(รอบชิงชนะเลิศ)
10.00 น. - การประกวดส้มตำลีลา
13.00 น. - การแข่งขันสะนูว่าว
16.30 น. - พิธีมอบรางวัลกิจกรรมการประกวด/การแข่งขันทุกประเภท
18.00 น. - การแสดงของนักเรียนในอำเภอลืออำนาจ
20.00 น. - การแสดงหมอลำเพลิน คณะ มรดกอีสาน
             - การแสดงหนังปราโมทัยจากบ้านฟ้าห่วน ตำบลไร่ขี
วันที่ 15 มกราคม 2554
07.00 น. - ถวายภัตตาหารเช้าแด่พระภิกษุสงฆ์
08.00 น. - พิธีถวายกุ้มข้าวใหญ่

ขอขอบคุณข้อมูล/ภาพประกอบจาก การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย สำนักงานอุบลราชธานี

คลิกที่ภาพ เพื่อชมภาพบรรยากาศประเพณีบุญคูณลานประจำปี 2553