กฎหมายที่ดิน “ที่ดินตาบอด” กับ “ทางจำเป็น” สิทธิทางกฎหมายที่เจ้าของที่ดินควรรู้

ที่ดินตาบอด คือ ที่ดินที่ไม่มีทางออกสู่สาธารณะ ไม่มีทางเข้าออกสู่ที่ดินของตัวเองได้ แต่รู้หรือไม่ที่ตาบอด สามารถแก้ปัญหาให้ที่ดินมีทางออกได้ด้วยการยื่นหนังสือขอผ่านทาง ตามสิทธิทางกฎหมายที่ดินตาบอดหรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ทางจำเป็น

HIGHLIGHTS

• ที่ดินตาบอด ไม่มีทางออกสู่ทางสาธารณะ เจ้าของที่ดินสามารถขอทางจำเพื่อตัดผ่านที่ดินซึ่งล้อมอยู่ไปสู่ทางสาธารณะได้
• วิธีสร้างทางจำเป็นให้ที่ดินตาบอด ต้องทำให้พอควรแก่ความจำเป็นของผู้มีสิทธิจะผ่าน และคำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ให้เกิดความเสียหายน้อยที่สุด

หลายคนที่เป็นเจ้าของที่ดินตาบอดหรือที่ดินที่ไม่มีทางออกสู่สาธารณะคงหนักใจไม่ใช่น้อย เพราะครั้นจะขายทิ้งก็คงได้ราคาไม่ดี ครั้นจะสร้างบ้านเองก็ต้องเจอกับปัญหาที่ตามมาจากที่ดินที่ไม่มีทางเชื่อมต่อไปสู่ทางสาธารณะ

ดังนั้นสำหรับใครที่กำลังเจอปัญหานี้ ในอดีตหากที่ดินที่เราครอบครองเป็นที่ดินตาบอดก็มักมีการพูดคุยกับเจ้าของที่ดินข้างเคียงเพื่อขอทำถนนออกไปสู่ทางสาธารณะได้ เนื่องจากคนยุคเก่าอยู่อาศัยกันแบบน้ำพึ่งเรือเสือพึ่งป่าถ้อยทีถ้อยอาศัยกัน

แต่ในปัจจุบันที่ดินที่ไม่มีทางออก และจะใช้วิธีแก้ปัญหาโดยการเข้าไปพูดคุยขออนุญาตทำทางออกแบบโต้งๆ เหมือนสมัยก่อนคงไม่ได้แล้ว การอ้างอิงเรื่องกฎหมายและสิทธิจึงเป็นเรื่องจำเป็นมากที่จะต้องรู้ไว้ โดยเฉพาะในเรื่องของกฎหมายที่ดินตาบอด หรือ การขอ “ทางจำเป็น” เพื่อให้ที่ดินตาบอดสามารถมีทางออกไปสู่ถนนสาธารณะได้

ภาพ via f.ptcdn.infoภาพ via f.ptcdn.info

ทางจำเป็น ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ได้บัญญัติเรื่องทางจำเป็นไว้ในมาตรา 1349 ว่า

ที่ดินแปลงใดมีที่ดินแปลงอื่นล้อมอยู่จนไม่มีทางออกถึงทางสาธารณะได้ไซร้ ท่านว่าเจ้าของที่ดินแปลงนั้นจะผ่านที่ดินซึ่งล้อมอยู่ไปสู่ทางสาธารณะได้

ที่ดินแปลงใดมีทางออกได้ แต่เมื่อต้องข้ามสระ บึงหรือทะเล หรือมีที่ชัน อันระดับที่ดินกับทางสาธารณะสูงกว่ากันมากไซร้ ท่านว่าให้ใช้ความในวรรคต้นบังคับ

วิธีทำทางผ่านนั้นต้องเลือกให้พอควรแก่ความจำเป็นของผู้มีสิทธิจะผ่าน กับทั้งให้คำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ ให้เสียหายแต่น้อยที่สุดที่จะเป็นได้ ถ้าจำเป็นผู้มีสิทธิจะผ่านจะสร้างถนนเป็นทางผ่านก็ได้

ผู้มีสิทธิจะผ่าน ต้องใช้ค่าทดแทนให้แก่เจ้าของที่ดินที่ล้อมอยู่ เพื่อความเสียหายอันเกิดแต่เหตุที่มีทางผ่านนั้น ค่าทดแทนนั้นนอกจากค่าเสียหายเพราะสร้างถนน ท่านว่าจะกำหนดเป็นเงินรายปีก็ได้

จากบทบัญญัติมาตราดังกล่าว สามารถสรุปสั้น ๆ ให้เข้าใจง่าย ๆ ได้ว่า

• ที่ดินที่ถูกที่ดินแปลงอื่นล้อมเอาไว้จนไม่มีทางออกสู่สาธารณะ สามารถทำทางผ่านที่ดินแปลงที่ล้อมอยู่ออกไปสู่ทางสาธารณะ

 

• การจะขอทางผ่านไปสู่สถานที่หรือทางอย่างอื่น นอกจากทางสาธารณะ ไม่สามารถทำได้ ตามกฎหมายจะใช้ทางผ่านออกไปสู่สาธารณะ โดยคำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ให้มีความเสียหายน้อยที่สุด

 

• หากที่ดินตาบอดมีทางออกสู่ทางสาธารณะได้ แต่เส้นทางนั้นเป็นสระ บ่อ บึง คลอง ทะเล หรือ ทางชัน สามารถขอทางจำเป็นเพื่อออกสู่ถนนสาธารณะได้

 

ทั้งนี้การได้มาซึ่งสิทธิใช้ทางจำเป็น ไม่จำเป็นต้องมีนิติกรรมหรือทำสัญญาระหว่างเจ้าของที่ดินที่ล้อมที่ดินตาบอดเอาไว้ เนื่องจากเป็นสิทธิที่เจ้าของที่ดินที่ไม่มีทางเข้าออกควรได้ตามกฎหมายที่ดินตาบอด

แต่ทั้งนี้เจ้าของที่ดินตาบอดจะต้องมีค่าทดแทนให้กับเจ้าของที่ดินที่ล้อมอยู่ด้วยจากการที่เจ้าของที่ดินตาบอดจำเป็นต้องสร้างทางผ่านและก่อให้เกิดความเสียหายบนที่ดินของผู้อื่น

โดยค่าทดแทนจะอยู่ที่การประเมินของเจ้าหน้าที่พนักงานหรือตามตกลงของเจ้าของที่ทั้ง 2 ซึ่งจะจ่ายเป็นเงินค่าเช่ารายเดือน รายปี หรือ จะเป็นเงินก้อนก็ได้แล้วแต่ตกลง

แต่ถึงอย่างไรก็ตามการได้มาซึ่งสิทธิทางจำเป็นนั้น ทางกฎหมายได้มีการกำหนดวิธีการทำทางผ่านให้มีขนาดเพียงพอต่อความจำเป็นของผู้ผ่านเท่านั้น

หากเจ้าของที่ดินตาบอดไม่มีความจำเป็นต้องใช้รถอาจมีการขอสิทธิทางจำเป็นเป็นเส้นทางไม่กว้างมากแต่สามารถเดินเข้าออกได้

หรือถ้าจำเป็นต้องใช้รถยนต์ก็สามารถขอสิทธิทางจำเป็นให้รถยนต์สามารถผ่านได้เช่นกัน โดยสามารถสร้างถนนไปสู่ทางสาธารณะได้มากสุดไม่เกิน 8 เมตร

นอกจากนั้นทางจำเป็นในแง่ของกฎหมายก็ไม่ได้จำกัดเฉพาะทางจำเป็นบนบกเท่านั้น หากเจ้าของที่ดินตาบอดไม่มีความจำเป็นต้องเดินเท้า หรือ ขับรถยนต์ไปสู่ทางสาธารณะ แต่ต้องใช้ยานพาหนะทางน้ำก็สามารถใช้สิทธิทางจำเป็นขุดคูเพื่อให้เรือสามารถออกไปสู่ทางสาธารณะที่เป็นคลองหรือแม่น้ำได้ 

แต่ทั้งนี้เจ้าของที่ดินตาบอดจะต้องเลือกทางออกสาธารณะไปยังทางใดทางหนึ่งเท่านั้น ไม่ใช่ว่าจะขอทางจำเป็นออกไปสู่ทางสาธารณะทั้งทางน้ำและทางบกพร้อมๆ กัน

สุดท้ายนี้สำหรับใครที่มีที่ดินตาบอดแล้วสามารถขอสิทธิทางจำเป็นให้มีถนนผ่านไปสู่ทางสาธารณะได้แล้ว เกิดในอนาคตอยากแบ่งที่ดินออกเป็นส่วน ๆ เพื่อขาย

ขอให้คำนึงไว้ว่าที่ดินที่แบ่งออกมาขายหากเป็นที่ดินแปลงที่อยู่ด้านในและไม่มีทางเข้าออกสู่ถนนสาธารณะ เมื่อขายไปแล้วเจ้าของที่ดินหรือผู้ซื้อนั้นมีสิทธิที่จะเดินผ่านที่ดินของผู้ขายไปสู่ทางสาธารณะได้โดยไม่ต้องเสียค่าทดแทนใด ๆ เลยตามกฎหมาย