รู้จัก "หมาน้อย" ผักพื้นบ้านเบต้าแคโรทีนสูง ช่วยต้านมะเร็ง ชะลอวัย
จากข้อมูลของสำนักสื่อสารและโต้ตอบความเสี่ยง กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุขเผยข้อมูลเกี่ยวกับผัก 20 ชนิดที่มีเบเต้าแคโรทีน และวิตามินซีสูง ซึ่งมีส่วนสำคัญในการยับยั้งสารก่อมะเร็ง สำหรับหมาน้อยนั้นถือเป็น 1 ใน 10 อันดับผักกลุ่มเบต้าแคโรทีนสูงโดยมีเบต้าแคโรทีนสูงถึง 6,577 ไมโครกรัม ดังนั้นจึงอยากให้ทุกคนมาทำความรู้จักหมาน้อย ผักพื้นบ้านชนิดนี้กัน
รู้จัก "หมาน้อย"
หมาน้อย หรือเครือหมาน้อย เป็นสมุนไพรที่มีชื่อเรียกอื่นๆ เช่น กรุงเขมา (กลาง นครศรีธรรมราช) หมอน้อย (อุบลราชธานี)ก้นปิด (ตะวันตกเฉียงใต้) ขงเขมา พระพาย (ภาคกลาง) เปล้าเลือด (แม่ฮ่องสอน) สีฟัน (เพชรบุรี)
ลักษณะของหมาน้อย
- เนื้อไม้แข็ง เถาและกิ่งปกคลุมด้วยขนนุ่มสั้นหนาแน่น
- ไม่มีมือเกาะ
- รากสะสมอาหารใต้ดิน
ใบไม้
- ใบเดี่ยว รูปร่างหลากหลาย เช่น รูปหัวใจ รูปกลม รูปไต หรือรูปไข่กว้าง
- กว้าง 4.5-12 เซนติเมตร ยาว 4.5-11 เซนติเมตร
- ปลายใบส่วนใหญ่เป็นทรงมนหรือเรียวแหลม โคนใบกลมตัดหรือเป็นรูปหัวใจ
- ขอบใบเรียบ เนื้อบางคล้ายกระดาษ
- มีขนนุ่มสั้นกระจายทั้งหลังใบและท้องใบ
- ใบอ่อนมีขนอ่อนนุ่มปกคลุมทั้งสองด้านและตามขอบใบ แต่จะร่วงเมื่อใบแก่
- เส้นใบออกจากโคนใบรูปฝ่ามือ
- ก้านใบยาว 2-9 เซนติเมตร มีขนนุ่มสั้นหรือเกือบเกลี้ยง ติดที่โคนใบห่างจากขอบใบขึ้นมา 1-18 มิลลิเมตร
ดอก
- ออกเป็นช่อกระจุกสีขาว ขนาดเล็ก ประมาณ 0.2-0.5 มิลลิเมตร
- แยกเพศ ดอกเพศผู้และเพศเมียอยู่ต่างต้นกัน
- เรียงแบบช่อเชิงหลั่น แต่ละช่อกระจุกมีก้านช่อดอกยาว 2-4 เซนติเมตร มีขนนุ่มสั้น
- ออกกระจุกเดี่ยวๆหรือ 2-3 กระจุกในหนึ่งช่อ
ดอกเพศผู้
- ออกตามง่ามใบ ก้านช่อกระจุกแตกแขนง ยืดยาว ประกอบด้วยกระจุกดอกอยู่ตามง่ามใบประดับ ใบประดับรูปกลม ขยายใหญ่ขึ้น
- สีเขียวหรือสีเหลือง
- ก้านดอกย่อยยาว 1-2 มิลลิเมตร
- กลีบเลี้ยงมี 4 กลีบ รูปไข่กลับ ยาว 1.25-1.5 มิลลิเมตร ด้านนอกมีขนยาวห่าง
- กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ยาวประมาณ 0.5 มิลลิเมตร ด้านนอกมีขนประปราย
- เกสรเพศผู้เชื่อมติดกัน อับเรณูยาว 0.75 มิลลิเมตร
ดอกเพศเมีย
- เป็นช่อคล้ายช่อกระจุกแยกแขนง ทรงแคบ ยาวถึง 18 เซนติเมตร
- ประกอบด้วยช่อดอกที่เป็นกระจุกติดแบบคล้ายเป็นช่อกระจะ แต่ละกระจุกอยู่ในง่ามของใบประดับ ใบประดับรูปกลม เมื่อขยายใหญ่ขึ้นยาวถึง 1.5 เซนติเมตร มีขนประปรายหรือขนยาวนุ่ม
- ก้านดอกย่อยยาว 1-1.5 มิลลิเมตร
- กลีบเลี้ยงมี 1 กลีบ รูปไข่กลับกว้าง ยาว 1.5 มิลลิเมตร
- กลีบดอกมี 1 กลีบ รูปไข่กลับกว้าง ยาว 0.75 มิลลิเมตร โคนสอบแคบไม่มีเกสรเพศผู้ปลอม
- เกสรเพศเมียมี 1 อัน ขนาดประมาณ 0.5 มิลลิเมตร มีขนยาวห่าง ก้านเกสรเพศเมียเกลี้ยง ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น 3 พู กางออก
ผล
- ผลสด มีก้านอวบใหญ่ ขนาดประมาณ 1 เซนติเมตร สีส้ม
- ผลทรงกลมรีอยู่ตรงปลาย เมื่อสุกสีน้ำตาลแดง
- เมล็ดโค้งงอรูปพระจันทร์ครึ่งซีก ผิวขรุขระ มีรอยแผลเป็นของก้านเกสรเพศเมียติดอยู่ด้านข้าง มีขนสั้นนุ่ม
สรรพคุณของหมาน้อย
ส่วนเหนือดิน
- แก้ร้อนใน: ช่วยปรับสมดุลร่างกาย ลดอาการร้อนใน กระหายน้ำ ปากเปื่อย ลิ้นเป็นแผล
- แก้โรคตับ: บำรุงฟื้นฟูการทำงานของตับ ช่วยขับสารพิษและของเสีย
- ขับปัสสาวะ: กระตุ้นการขับถ่ายปัสสาวะ ลดอาการบวมน้ำ
- แก้ไข้มาลาเรีย: ลดไข้ บรรเทาอาการปวดเมื่อยตามร่างกาย
- เจริญอาหาร: เพิ่มความอยากอาหาร กระตุ้นระบบย่อยอาหาร
- ยาอายุวัฒนะ: ชะลอวัย เสริมสร้างความแข็งแรงให้ร่างกาย
- ช่วยย่อย: บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ อาหารไม่ย่อย
- แก้ท้องร่วง: แก้ท้องเสีย ปรับสมดุลระบบทางเดินอาหาร
- แก้ไอ: บรรเทาอาการไอเรื้อรัง ไอแห้ง ไอมีเสมหะ
- ขัดเบา: แก้ปัญหาปัสสาวะขัด ลำบาก
- กระเพาะปัสสาวะอักเสบ: ลดการอักเสบ บรรเทาอาการปวดแสบขัดปัสสาวะ
- ถูกงูกัด: ลดไข้ แก้ปวดท้อง ลดอาการอักเสบจากพิษงู
ราก
- แก้ไข้: ลดไข้ บรรเทาอาการตัวร้อน
- แก้ดีรั่ว ดีซ่าน: รักษาภาวะดีรั่ว ดีซ่าน ปรับสมดุลระบบย่อยอาหาร
- ยาอายุวัฒนะ: บำรุงร่างกาย ชะลอวัย เสริมสร้างภูมิคุ้มกัน
- บำรุงอวัยวะเพศชาย: เพิ่มสมรรถภาพทางเพศ ชะลอการเสื่อมของต่อมลูกหมาก
- แก้ลม โลหิต กำเดา: รักษาอาการลมพิษ เลือดออกตามไรฟัน กำเดาไหล
- แก้โรคตา: บำรุงสายตา รักษาโรคตาต่างๆ
- ขับปัสสาวะ: กระตุ้นการขับถ่ายปัสสาวะ ลดอาการบวมน้ำ
- แก้บวมน้ำ: ขับของเหลวส่วนเกิน ลดอาการบวมน้ำตามร่างกาย
- แก้ปวดท้องและโรคบิด: บรรเทาอาการปวดท้อง ท้องเสีย
- ระบายนิ่ว: ขับนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะ
- แก้กระเพาะปัสสาวะอักเสบ: ลดการอักเสบ บรรเทาอาการปวดแสบขัดปัสสาวะ
- ไอเจ็บหน้าอก: บรรเทาอาการไอ เจ็บหน้าอก
- ขับเหงื่อ: กระตุ้นการขับเหงื่อ ปรับอุณหภูมิร่างกาย
- ขับระดู: ช่วยให้ประจำเดือนมาเป็นปกติ
- บำรุง: บำรุงร่างกาย เสริมสร้างภูมิคุ้มกัน
- สงบประสาท: บรรเทาความเครียด
- ขับน้ำเหลืองเสีย: ขับของเสียออกจากร่างกาย
- สมาน: สมานแผล รักษาอาการบาดเจ็บ
วิธีใช้
- ส่วนเหนือดิน: ต้มน้ำดื่ม หรือนำมาพอกแก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย
- ราก: ต้มน้ำดื่ม หรือนำมาพอกแก้โรคผิวหนัง
- ใบ: ต้มน้ำดื่ม หรือนำมาพอกแผล ฝี แก้แผลมะเร็ง
- ลำต้น: ต้มน้ำดื่ม หรือนำมาพอกแก้ตาอักเสบ
- เนื้อไม้: ต้มน้ำดื่ม
- ใบ: ทาแก้หิด
ข้อควรระวัง
- สตรีมีครรภ์และให้นมบุตรควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้
- ควรใช้อย่างเหมาะสมและอยู่ในปริมาณที่กำหนด
